Nicolai Tangen, de CEO die 1.300 miljard belegt: ‘Bedrijven die AI niet omarmen, gaan erg moeilijke tijden tegemoet’

Met 1.300 miljard euro onder zijn vleugels is Nicolai Tangen al drie jaar de CEO van het Noorse staatsfonds, dat de olie-inkomsten van het land beheert. De 57-jarige Noor noemde het in 2020 zijn grote droom om de toekomst van de 5 miljoen Noren veilig te stellen. Om die droom waar te maken verkocht hij zelfs zijn succesvolle hefboomfonds en schonk de opbrengst aan zijn liefdadigheidsfonds.

De verantwoordelijkheid over de Noorse olie-inkomsten neemt Tangen met de onbevangen blik die hem zo eigen is, en met een grote begeestering voor innovatie. ‘Ik ben heel enthousiast over artificiële intelligentie (AI). Ze zal onze efficiëntie verhogen, we zullen onze jobs beter kunnen doen en we zullen verlost raken van vervelende taken. De technologische ontwikkeling biedt ontzettend veel mogelijkheden', zegt hij.

Dat Tangen de wereld met een open blik aanschouwt, blijkt uit zijn carrière. Na een intensieve cursus Russisch tijdens zijn Noorse legerdienst begon hij zijn loopbaan bij het onafhankelijke beurshuis Cazenove. Vijf jaar later stopte hij om kunstwetenschappen te gaan studeren. De studies vergrootten zijn liefde voor Noorse kunst, maar professioneel keerde hij erna terug naar zijn roots. ‘Ik ben beter in het kijken naar aandelen dan in het kijken naar schilderijen’, grapte hij daarover.

Sportpsycholoog

Bij die terugkeer koos hij niet voor de makkelijkste weg. Hij richtte een eigen hefboomfonds op waarmee hij vooral belegde in kleinere aandelen. Na enkele jaren had het fonds een belegd vermogen van 20 miljard euro opgebouwd. Tussendoor koos Tangen opnieuw voor de schoolbanken en ging hij sociale psychologie studeren. ‘Iedereen zou dat diploma moeten hebben. Het bevat alles wat interessant is in het leven’, zegt hij.

Als CEO van Norges Bank Investment Management, dat het staatsfonds beheert, blijft Tangen een out-of-the-boxdenker. Hij ademt diversiteit en laat zich omringen door mensen met een heel andere achtergrond. Zo haalde hij een sportpsycholoog aan boord die de mentale weerbaarheid van zijn beheerders moet vergroten. ‘Als je verlies hebt geleden, moet je veerkracht hebben, weer op je paard klimmen en opnieuw risico nemen’, zegt hij.

Ook zocht hij de recherche op die Anders Behring Breivik ondervroeg nadat die in 2011 77 doden maakte via een bomaanslag in Oslo en een aanslag op een zomerkamp. Tangen liet haar een opleiding geven aan zijn beheerders. ‘We zijn de kunst van de conversatie verloren. Nergens krijgen we een cursus die ons leert hoe we vragen moeten stellen. Nochtans cruciaal voor wie informatie bij iemand anders moet losweken, zoals fondsbeheerders’, zegt hij.

Ook op technologisch vlak ondersteunt hij zijn fondsbeheerders. De komst van artificiële intelligentie vindt hij een gouden kans die hij in zijn fonds met beide handen wil grijpen.

De Amerikaanse bank Goldman Sachs voorspelde onlangs dat de winsten van de 500 grootste Amerikaanse bedrijven de komende tien jaar met 30 procent zullen toenemen, alleen al door AI. Gelooft u dat ook?

Nicolai Tangen: ‘Het is heel moeilijk om er een cijfer op te kleven, maar ik geloof zeker dat AI tot grote efficiëntiewinsten zal leiden. Ze zal de komende jaren een marktbepalende factor op de beurzen zijn en de winsten van vele bedrijven verhogen. We zullen ook nieuwe bedrijven zien opstaan die we nog niet kennen. Binnen tien jaar kunnen de wereldwijde aandelenindexen er helemaal anders uitzien. Dat betekent ook dat bedrijven die die technologische verandering niet omarmen erg moeilijke tijden tegemoetgaan.’

Aan welk type bedrijven denkt u?

Tangen: ‘Het is moeilijk er namen op te kleven, maar bijvoorbeeld bedrijven die actief zijn in educatie en opleiding. Als die in het traditionele denkpatroon blijven, zullen ze het moeilijk hebben.’

Kunt u mensen begrijpen die zich vooral zorgen maken om AI?

Tangen: ‘Uiteraard zijn er bezorgdheden, dat is normaal met zo’n nieuwe evolutie. Als ik op de Apollo naar de ruimte zit, zal dat erg opwindend zijn, maar ook heel beangstigend. Dat hoort nu eenmaal bij het onbekende.’

Een van de angsten is dat AI jobs zal doen verdwijnen.

Tangen: ‘Die vrees lijkt me niet gerechtvaardigd. AI zal nieuwe jobs creëren die interessanter zijn. Jobs in de landbouw werden ook interessanter door de komst van de tractor. Het draait allemaal om meer efficiëntie. Ons doel in het leven moet misschien niet zijn dat we vijf dagen in de week werken.’

Een andere vrees is dat we voor het eerst iets gecreëerd hebben waarover we als mens mogelijk geen controle meer hebben.

Tangen: ‘Die vrees is terecht. Misschien wel het meest beangstigend is dat alle grote wereldmachten intensief aan die nieuwe technologie werken. Maar de realiteit is dat je niet op de pauzeknop kunt drukken of het kunt tegenhouden. Het maakt deel uit van de IT-race, zelfs van de wapenwedloop.’

U wilt tegen augustus met een lijst van standaarden komen waaraan bedrijven waarin jullie beleggen zich moeten houden als het op AI aankomt.

Tangen: ‘Ik denk dat iedereen het erover eens is dat er regelgeving moet komen. Dat is werk voor overheden op internationaal of regionaal niveau. Maar als langetermijnbelegger hebben we zelf ook verwachtingen over hoe bedrijven met artificiële intelligentie moeten omgaan. We zullen die bundelen in een document dat we in augustus publiceren.'

'We hebben al documenten met standaarden voor de manier waarop bedrijven met milieu, water, kinderrechten of takstransparantie omgaan. Voor AI zal het vooral gaan over het respecteren van consumentenrechten en de manier waarop consumentenbescherming is ingebouwd. We vragen bedrijven dat ze eerlijk met klantendata omgaan, en dat ze dat transparant doen. De manier waarop je algoritmes structureert, kan belangrijke gevolgen hebben voor de klanten. Consumenten en klanten moeten daarvan op de hoogte zijn, en er moet een soort fair play komen.’

Is het niet moeilijk om als aandeelhouder te controleren hoe bedrijven met AI omgaan? Zit dat niet vooral achter de muren?

Tangen: ‘Ja, dat klopt. Makkelijk is het niet. Maar dat betekent niet dat je niets moet doen. Uiteindelijk is het de verantwoordelijkheid van het bedrijf om daar correct mee om te gaan.’

Hoe wilt u AI toepassen in uw fonds?

Tangen: ‘Met ons fonds plaatsen we 36 miljoen beursorders per jaar. Maandelijks komt er geld binnen, en er zijn regelmatig bijsturingen in de beursindex die we volgen. Dat betekent dat dat geld telkens moet (her)belegd worden. Soms kopen we de ene dag aandelen van Tesla en verkopen we ze ’s anderendaags. Met AI moeten we beter kunnen voorspellen welke orders op ons afkomen zodat we die kunnen bundelen. We hebben als doelstelling om binnen 12 maanden 10 procent minder beursorders te plaatsen, en zo onze kosten te verlagen. Het is niet de bedoeling dat AI het volledig overneemt en dat we beheren op automatische piloot. Het stuur blijft in handen van een mens.’

De beheerders van uw fonds hebben al hulpmiddelen voor beleggingsbeslissingen. Wordt daar al gebruikgemaakt van AI?

Tangen: ‘We hebben inderdaad een beleggingssimulator. Die werkt nog niet met AI, maar het is wel de bedoeling ze te integreren. De simulator werkt op basis van een enorme berg data. Van alle beheerders van ons fonds houden we alle aan- en verkopen bij die ze ooit hebben gedaan. De simulator zal op basis van die data aangeven hoe opportuun een bepaalde aan- of verkoop kan zijn.'

'Stel dat een beheerder in Apple wil beleggen. Dan zal de simulator op basis van historische data feedback geven aan de beheerder. Zo wordt bekeken hoe succesvol zijn orders in Apple in het verleden waren, hoe goed hij de voorbije maanden presteerde en hoe goed hij scoort op tegendraadse aankopen. De beheerder krijgt dan een groen of een rood licht.’

Is die feedback bindend?

Tangen: ‘Nee, de beheerder kan beslissen er geen rekening mee te houden. Maar achteraf zal duidelijk zijn als hij gehandeld heeft terwijl het licht op rood stond. Door de simulator moet de beheerder zekerder zijn over zijn order.’

U wilt AI ook inschakelen om te stemmen op aandeelhoudersvergaderingen. Op welke manier?

Tangen: ‘We zijn een actieve aandeelhouder die zijn stem wil laten horen op aandeelhoudersvergaderingen, zeker ook over de manier waarop het bedrijf met milieu omgaat. Maar die duurzame analyse van bedrijven kan efficiënter verlopen. Ze is nu nog grotendeels manueel werk door bijvoorbeeld jaarverslagen uit te pluizen. Met AI kunnen we daarin grote stappen zetten.’

Een experiment van de personalfinancewebsite Finder.com liet onlangs een aandelenfonds samenstellen door ChatGPT. Uit de eerste resultaten bleek dat het fonds beter scoorde dan de fondsen met een menselijke beheerder. Gelooft u in een toekomst voor de menselijke fondsbeheerder?

Tangen: ‘Dat technologische model bestaat eigenlijk al heel lang. Denk aan de kwantitatieve beleggingsstrategieën of het Amerikaanse hefboomfonds Renaissance Technologies (die computermodellen het werk laten doen, red.). De prestatie van Renaissance - het haalde sinds 1988 een gemiddelde jaarreturn van 39 procent per jaar - bewijst dat het kan. En we moeten eerlijk zijn, die initiatieven hebben de markten al veel efficiënter gemaakt. Maar dat betekent niet dat er geen plaats meer is voor menselijke fondsbeheerders. Ik denk dat de toekomst ligt in de combinatie van mens en machine.’

U beheert het staatsfonds binnen een nauwe bandbreedte tegenover de referentie-index. Zou het niet makkelijker zijn gewoon voor passief beheer te kiezen en dus uitsluitend de index te kopiëren?

Tangen: ‘We doen beide. Dat actief beheer heeft ons nog geen windeieren gelegd. Historisch gezien kloppen we de referentie-index. We doen dus beter dan passief beheer. Ook zijn we een actieve aandeelhouder. We willen in dialoog gaan met bedrijven. Elk jaar zien we het management van 3.000 bedrijven. We proberen hen te engageren om beter met milieu, maatschappij en deugdelijk bestuur om te gaan. Daarin zetten we ook belangrijke stappen. Alleen de verloning van CEO's blijft een moeilijk thema, vooral in de VS. De gemiddelde verloning voor een CEO van een Amerikaans topbedrijf is 14,5 miljoen dollar per jaar. Dat is idioot.’

Grijpen jullie ook in als jullie geen gehoor krijgen bij een bedrijf?

Tangen: ‘Een belangrijke component van ons actief beheer is de negatieve selectie. We desinvesteren als we vinden dat een bedrijf niet voldoet. Dat hebben we de voorbije jaren met een 300-tal bedrijven gedaan. Om bedrijven op te sporen die niet voldoen, worden de beheerders ook geholpen door taalkundigen die de transcripten van conferencecalls doornemen. Soms verraden bepaalde woorden dat het verhaal niet coherent is. Het gaat dan bijvoorbeeld over dialogen waarbij een bestuurder plots van 'ik' naar 'wij' overgaat om de verantwoordelijkheid te verschuiven. Als belegger moet je je nek durven uit te steken. Door hetzelfde te doen als iedereen zal je geen rendement halen.'

U organiseert wekelijks een podcast met een CEO van een bedrijf waarin jullie beleggen. Alle grote namen passeerden al de revue. Wat hebt u eruit geleerd?

Tangen: ‘Dat je als CEO succesvol kunt zijn op verschillende manieren. Maar het belangrijkste is dat je authentiek bent.’