Romantische headset

Oculus Go heet hij, een product van Facebook, afdeling Oculus VR.

Vanaf nu kan ik VR meenemen naar waar dan ook, al heb ik het nog niet aangedurfd de logge headset op de trein te gebruiken. Met zo’n headset sluit je je af van de fysieke werkelijkheid. Je krijgt de nagenoeg perfecte illusie in een comfortabele woonkamer te zitten waar je op een virtueel groot scherm bijvoorbeeld naar het - echte - Netflix kijkt. Of waar je transformeert in een avatar om andere VR-geeks te ontmoeten in een VR-wereld. ‘Social VR’ heet dat, mocht iemand denken dat VR per definitie antisociaal is.

Romantiek

‘Antisociaal’ is maar één verwijt dat VR-enthousiastelingen te incasseren krijgen. Al die technologie is toch maar niet-authentiek en kil, hoor ik nog. Zoals mediteren in een virtuele zentuin, hoe fake kan het worden? De filosoof in mij moet bij al die kritiek terugdenken aan de romantiek, met haar enthousiasme voor het verleden, de natuur, de authenticiteit en het terugvinden van je echte zelf.

Het was een reactie op de verlichting, de wetenschap, de industriële revolutie. Maar toch, de opvatting dat de romantiek volstrekt antitechnologie was, is verkeerd. Dat blijkt uit een recent boek van de Belgische filosoof Mark Coeckelbergh, met de prachtige titel ‘New Romantic Cyborgs’ (MIT Press, 2017).

Coeckelbergh toont aan hoe de romantiek zich niet afkeert van technologie en wetenschap, maar er juist door is gefascineerd. Er is vrees voor onderwerping van de mens aan de machine, maar ook immense nieuwsgierigheid naar hoe ver we kunnen gaan. Mary Shelley publiceerde haar verhaal over Frankenstein in 1818. Dat was weliswaar een horrorverhaal, maar de auteur was bijzonder goed op de hoogte van de stand van de wetenschap in haar tijd. Er werd toen ook in het echt geëxperimenteerd met elektriciteit op dode ledematen.

De professor stopt niet in de 19de eeuw. De tegencultuur van de jaren zestig en zeventig van de vorige eeuw zat vol thema’s uit de romantiek. Hippies trokken zich terug in de natuur en probeerden een agrarisch bestaan uit. Tegelijk verslonden ze publicaties over technologie zoals ‘The Whole Earth Catalog’ van Stewart Brand.

Virtueel

Fascinerend vind ik Coeckelberghs analyse van virtuele werelden, een fenomeen dat al dateert van de jaren negentig. Op een ‘Rousseau-achtige’ manier beloofde het internet werelden waar je jezelf kan zijn, tegenover een wereld ‘waar je je moet aanpassen aan de verwachtingen van anderen’. Computers werden ‘persoonlijk’, ze verborgen de koude technologie en lieten ons dromen van liefde en horror, van seks en monsters.

Nu, in deze nog jonge 21ste eeuw, is de technoromantiek weer van gedaante veranderd. In plaats van ons af te schermen van de realiteit kunnen we met nieuwe media zoals smartphones en sociale media de zogeheten werkelijkheid romantiseren. Wat is augmented reality (AR) - het leggen van digitale informatie op de fysieke werkelijkheid - anders dan je omgeving magisch maken? Om bijvoorbeeld in de straten op virtuele monsters te jagen?

‘Er is niet langer een echt buiten tegenover een virtueel binnen’, stelt Coeckelbergh. We zijn nog altijd bezig met monsters, liefde en magie, we willen nog altijd ons ‘echte zelf ontdekken’. Maar plots, terwijl we eventjes niet aan het opletten waren, was het internet geen aparte wereld meer en zijn we opgeslokt door een net-wereld of een wereld-net.

Conclusie voor Facebook: die Go moet snel een AR-optie krijgen, anders blijft hij hangen in de jaren 90. Zodat we van de magie binnenin naadloos kunnen switchen naar die van het vroegere ‘buiten’. Maar daar werkt Mark Zuckerberg natuurlijk al aan. Hij is tenslotte een profeet van de 21ste eeuw. Hoe wij met die magie moeten omgaan, dat is een andere vraag. Daar gaat een volgende column over.