De veilingrecords bewijzen het: dinosaurussen zijn dé nieuwe verzamelobjecten. Wat kost zo’n geraamte? Wie koopt ze en wat zijn de valkuilen? Sabato deed de opgraving.
Altijd al gedroomd van een T-rex-tand in de vitrinekast? Je koopt er al een mooie voor zo’n 3000 euro. En voor een kaakbeen van een allosaurus tel je al snel 50.000 euro neer. De prijs van een dinoschedel schommelt tussen 25.000 en 5 miljoen euro, afhankelijk van de zeldzaamheid en volledigheidsgraad. Carnivoren zijn gezochter dan planteneters. Babydino’s gewilder dan volwassen exemplaren. En gave skeletten zijn heel uitzonderlijk, dus het duurst.
Op 13 oktober biedt het veilinghuis Binoche et Giquello zo’n complete allosaurus aan bij Drouot in Parijs. De laagste schattingsprijs: 1 miljoen euro. Op zich is dat een courante dino, maar een van 10 meter lang is toch exceptioneel.
'Dinosaurusfossielen zijn een groeimarkt, met nieuwe kopers tussen 30 en 75 jaar oud.'Iacopo Briano
‘150 miljoen jaar na zijn dood hebben we hem nog eens naar de radioloog gestuurd voor een autopsie. De scan toonde aan dat hij drie gebroken ribben had gehad, die weer aan elkaar zijn gegroeid. Wellicht na een gevecht met een andere dino’, zegt Iacopo Briano. Hij werkte als natuurhistorisch expert mee aan deze veiling, maar verkoopt in de Brusselse galerie Art Sablon evengoed dinofossielen en andere natuurhistorische wonderen. ‘Een groeimarkt, met nieuwe kopers tussen 30 en 75 jaar oud’, zegt hij.
Dino's onder de hamer
De allosaurus is klein bier vergeleken met ‘Stan’. Christie’s veilde deze week in New York voor 28 miljoen dollar een van de grootste, bekendste en meest intacte skeletten van een tyrannosaurus rex. Ontdekt in 1987 door elektricien Stan Sacrison kostte het 30.000 manuren om het beest van 12 meter bij 4 meter op te zetten. Wetenschappers ontdekten dat hij zijn nek brak én een gat in zijn schedel had, wellicht door een beet van een collega T-rex. Van Stan zijn tientallen replica’s gegoten voor musea. Ook in het Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen in Brussel staat er zo een te blinken.
Opmerkelijk: Stan was niet de ster van een ‘natural history’-veiling bij Christie’s, wel van een hybride avondveiling. De dino kreeg er artistiek gezelschap van Jackson Pollock en Paul Cézanne. ‘Slim, want als die klassieke kunstverzamelaars met al hun miljoenen zich nu ook op de dinomarkt storten, dan kunnen de prijzen voor de topstukken snel verdubbelen’, denkt Cableri, bezieler van Theatrum Mundi uit Arezzo, de beroemde galerie gespecialiseerd in wonderkamercuriosa en fossielen.
‘Ik begrijp de mondiale aantrekkingskracht wel: een dino is universeler dan een Picasso. En gemakkelijker te appreciëren: je moet er niet voor gestudeerd hebben.’ Briano bevestigt: ‘Dino’s zijn niet gebonden aan de oosterse of westerse cultuur. De continenten zoals we ze nu kennen, bestonden niet eens toen ze op aarde rondliepen. Daarom zijn dino’s zoals de maan: ze zijn een beetje van iedereen.’
Nieuwe generatie verzamelaars
Toen in 1997 een complete T-rex, ‘Sue’, verkocht werd voor 8,7 miljoen dollar was dat even wereldnieuws. Maar pas de jongste drie jaar krijgen dino’s en ‘natural history’ als verzameldomein echt tractie. De aandacht én de markt worden groter en groter. Dat filmsterren als Leonardo DiCaprio, Nicolas Cage en Russell Crowe ook dino’s en fossielen verzamelen, helpt natuurlijk.
' Klanten kochten een dino als eyecatcher voor hun privémuseum. Of als publiekslokker in hun hotellobby.’Iacopo Briano
‘Maar ik zie vooral een nieuwe generatie verzamelaars uit Japan, Singapore, Hongkong, Korea en de States die nu dino’s zoeken voor hun privécollecties of privémusea. Sommigen waren nog een baby toen ‘Jurassic Park’ in 1993 uitkwam’, zegt Briano. ‘Ook investeringsfondsen zien stilaan het potentieel van ‘natural history’. Ik werk bijvoorbeeld samen met een Italiaanse privébank, die behalve klassieke schilderijen ook investeert in belangrijke fossielen.
De regel is: schedels verkopen gemakkelijker dan een compleet dinoskelet, want daar heb je een immens huis voor nodig. Al ken ik wel Chinese klanten die er een kochten als eyecatcher voor hun privémuseum. Of als publiekslokker in hun hotellobby.’
Gezocht: T-rex
Je hoeft het niet eens zo ver te zoeken: in de hangende tuinen van Marqueyssac (Dordogne) staat ook een skelet van een complete allosaurus. Een toeristische stunt van eigenaar Kléber Rossillon, die het geraamte voor 1,12 miljoen euro kocht op een veiling. Hij gebruikt het sinds 2017 als prehistorische kermisattractie tussen zijn paradijselijk gesnoeide buxushaagjes. De dino als nieuwe reuzenrad.
Als Rossillon nog een stunt zoekt om in België zijn memorialpark ‘Waterloo 1815’ op te smukken: Theatrum Mundi is – bij ons weten – de enige galerie ter wereld die momenteel een T-rex op stock heeft.
‘Ons monster is 11 meter hoog en 4 meter lang, 42 procent compleet, vraagprijs 5,5 miljoen euro. Niet dezelfde kwaliteit als Stan bij Christie’s, dus ook een pak goedkoper’, zegt Cableri. ‘Maar als je naar Arezzo komt om hem te zien, bel me eerst. Hij zit in een kist in mijn depot. Hij raakt niet binnen in mijn galerie.’
De T-rex is de bekendste dino ter wereld, maar meteen ook een van de zeldzaamste. ‘Er zijn zo’n veertig skeletten gekend, maar voor mij eigenlijk maar twaalf die naam waardig. Het is niet omdat je een paar botten hebt gevonden, dat je daarom al van een T-rex-geraamte kunt spreken’, vindt Andor Koot van Granada Gallery, gespecialiseerd in fossielen en edelstenen.
Dino's als kunst
'Vaders kopen weleens een dinoklauw of -tand als cadeau voor hun zoon.’Jochen Leën
Couranter dan de tyrannosaurus is bijvoorbeeld de triceratops, waarvan Cableri op de Brusselse kunstbeurs Brafa voor 300.000 euro een schedel verkocht aan een Belgische verzamelaar. Jawel, u leest het goed. Dino’s op Brafa, tussen die oude meesters en Afrikaanse kunst.
‘Ik moest de Brafa-organisatie in 2018 overtuigen dat een dino ook een kunstwerk is, maar dan gemaakt door de natuur. Sinds ik meedoe, snappen ze ook wel dat zoiets veel volk en verwondering uitlokt’, zegt Cableri. Zijn pionierswerk miste zijn effect niet: dit jaar waren er al vier Brafa-stands met fossielen.
Peter Vanmaldeghem, de CEO van de vastgoedinvesteringsmaatschappij Realis, kocht op Brafa een levensgrote fossiele plant. ‘Miljoenen jaren oud, maar bezoekers vragen me vaak wie de kunstenaar ervan is’, zegt hij. Begrijpelijk: het immense fossiel lijkt wel een schilderij en blendt perfect met de ‘reguliere kunstwerken’ in zijn privécollectie.
Dinoskeletten heeft Vanmaldeghem (nog) niet, maar op een gala-avond voor Realis’ 20ste verjaardag, vorig jaar in juni, verraste hij zijn invités wel met een decor vol wonderlijke collectibles. Onder meer dinosaurusfossielen, in bruikleen van Theatrum Mundi. Die lokten niet alleen veel selfies uit, er zijn er die avond best wat verkocht.
Diner tussen de dino's
Nog origineler was het idee van Jochen Leën. De jonge Antwerpse juwelier associeerde zich met de Amerikaanse Granada Gallery uit Tucson, die tijdens Art Basel in Miami al diners organiseerde tussen dinosaurusskeletten. Tijdens de kunstbeurs Tefaf Maastricht 2019 hield Leën een dinotentoonstelling in het luxehotel La Butte aux Bois in Lanaken, op 20 minuten van Maastricht.
‘Ik toonde er een echte camptosaurus, naast replica’s van andere dinosaurussen, edelstenen en fossielen’, zegt hij. ‘Ik werk daarvoor samen met Interprospekt, de holding van de Duitse familie Pohl. Zij doen zelf paleontologisch onderzoek, graven dino’s op en hebben een van de grootste collecties dinosaurussen, fossielen, mineralen en edelstenen ter wereld.
Hun belangrijkste vondsten stellen ze tentoon in hun Wyoming Dinosaur Center en in hun Sino-German Paleontology Museum in China. Via Granada Gallery verkopen we geen complete dinosaurusskeletten uit die collectie. Wel bijvoorbeeld eens een dinobeen, -klauw of -tand. Vaders komen dat soms kopen als cadeau voor hun zoon.’
High-profile fossielen
Van de (spektakel)waarde van dinofossielen in je huis, op je bedrijfsevent, op een kunstbeurs of in een luchthaven – zoals die diplodocus in Heathrow vorig jaar – hoef je niemand meer te overtuigen. Maar hoe begin je aan een collectie? En vooral: wat zijn de beginnersfouten die je beter vermijdt? Niemand wil meemaken wat acteur Nicolas Cage voor had: hij kocht op veiling een dinoschedel die achteraf gesmokkeld bleek uit Mongolië.
‘Check de kwaliteit, de herkomst en de zeldzaamheid. En let op hoe compleet het geraamte is. Skeletten of schedels van courante soorten kunnen tot 75 of 80 procent compleet zijn. Maar van zeer zeldzame dino’s is 40 procent absoluut aanvaardbaar. Nog een tip: koop een skelet dat het dier goed representeert. Niemand wil een halve dino. Als er hier en daar een staartwervel ontbreekt, is dat oké. Maar wat ben je met een dino zonder achterpoten?’, zegt Briano.
‘Sommige dino’s komen uit privécollecties, andere vers uit de grond. Maar beginnende verzamelaars moeten weten dat er veel ‘Frankensteins’ in omloop zijn: skeletten die samengesteld zijn uit verschillende dino’s, gevonden op verschillende plaatsen’, vult Cableri aan. ‘Volgens mij is 90 procent gecompileerd. Strikt genomen is er niks mis met een Frankenstein. Maar die compilatie moet wel altijd eerlijk vermeld staan in de beschrijving. Niet alle veilinghuizen of handelaars doen dat netjes.’
Bij high-profile dinofossielen is een duidelijke herkomst het belangrijkste, vindt Andor Koot van Granada Gallery. ‘In het dossier moeten foto’s zitten van de vindplaats. Zodat je kunt zien hoe het fossiel er in de rotsen uitzag en hoe de beenderen opgegraven zijn. Zo weet je heel duidelijk wat daar gebeurd is, hoe de dinosaurus daarna is geprepareerd en gemonteerd.’
Dino-taxidermie
Cableri haalt 90 procent van zijn dinosaurussen uit Amerika, zegt hij. ‘Daar ken ik de betrouwbaarste diggers, die al jaren in de business zitten. Vaak koop ik via hen de ruwe rotsen met de beenderen in, zodat we zelf het skelet kunnen prepareren. Die montage wil ik het liefst zo spectaculair mogelijk doen.’
‘Ik ben de zoon van een schelpendeskundige’, zegt Briano. ‘Ik groeide op tussen de verzamelaars, wetenschappers en museummensen. Als kind heb ik in natuurhistorische musea zo vaak oude dino’s in saaie poses gezien. Ik wil ze nu graag in een aanvalshouding, ook al kost me dat twee maanden preparatiewerk extra. Je wilt geen dode botten zien, maar een echt dier.'
' Het liefst nog een beest dat op zijn achterste poten staat, met de bek open, klaar om aan te vallen. Het is zoals met taxidermie: hoe spectaculairder een dier is opgezet, hoe beter je er als mens mee kunt connecteren. En hoe makkelijker het verkoopt. De magie is om iets wat al 100 miljoen jaar dood is tot leven te brengen.’
Dinodiggers
Met dino’s gebeurt hetzelfde als op de kunstmarkt: zodra rijke privéverzamelaars hoge prijzen betalen en dinofossielen commercieel interessant worden, kunnen musea nauwelijks nog aankopen doen. ‘Ze hebben die budgetten ook niet. Vandaar die replicaskeletten in hun expo’s.
‘Mijn raad aan de musea: koop niet, maar word vrienden met die nieuwe verzamelaars’Iacopo Briano
Begrijpelijk: een echte pteranodon kost 250.000 euro, een namaakmodel 25.000. En een doorsneeburger ziet het verschil bijna niet. Maar als ‘dinodiggers’ iets zeer zeldzaam uit de grond halen, dan belandt het meestal toch in een museum. Om het verder te kunnen onderzoeken.’
Toch was er paniek bij wetenschappers toen het Franse veilinghuis Aguttes in juni 2018 een ongeïdentificeerde dino veilde in de Eiffeltoren. Twee miljoen euro bracht het beest op. De Society of Vertebrate Paleontology, waarvan 2200 paleontologen lid zijn, wilde die verkoop laten annuleren, omdat de vondst wetenschappelijk zo waardevol was. Tevergeefs, het fossiel kwam in privéhanden terecht.
‘Maar intussen staat de dino, ‘Arkhane’ genaamd, nog tot 2021 in wereldpremière in ons Instituut voor Natuurwetenschappen in Brussel. De eigenaar is een liefhebber van wetenschap’, zegt Koen Stein, de jonge Antwerpse paleontoloog die zelf al onderzoek deed op een nieuw ontdekte zwemmende dinosoort.
‘Mijn raad aan de musea: koop niet, maar word vrienden met die nieuwe verzamelaars’, zegt Briano. ‘Vraag hun om stukken in bruikleen te geven aan musea. Iedereen content.’
