Sparen wordt vaak louter vanuit een economische invalshoek bekeken. Toch wordt de manier waarop we omgaan met geld ook onbewust bepaald door emoties en psychologische aspecten zoals ‘mental accounting’.
Sparen lijkt misschien terug te leiden tot zuiver economische en rationele beslissingen, maar dat is slechts een deel van het verhaal. Ons spaargedrag wordt mee beïnvloed door ons mens-zijn. Daardoor is het onderhevig aan allerlei psychologische en behavioural-principes, zonder dat we dat zelf beseffen. Een van de belangrijkste voorbeelden hiervan is mental accounting: een inzicht dat door Richard Thaler, de Amerikaan die in 2017 de Nobelprijs voor de Economie won, uitvoerig beschreven werd.
Mensen hebben diverse psychologische geldbuidels in hun hoofd. Nobelprijswinnaar Richard Thaler noemt dit 'mental accounting'.
Mental accounting verwijst naar het feit dat mensen - vaak onbewust - diverse mentale rekeningen of psychologische geldbuidels in hun hoofd aanhouden. We hebben mentale rekeningen voor levensnoodzakelijke uitgaven zoals wonen of voeding, en andere mentale rekeningen voor ontspanning of vakantie. De manier waarop we omgaan met geld, verschilt naargelang de mentale rekening waarvan dat geld afkomstig is. Daardoor schrijven we andere eigenschappen, doelen en waarde toe aan de verschillende delen van ons geld.
‘100 euro is niet gelijk aan 100 euro’
‘In onze psyche is honderd euro niet elke keer evenveel waard’, illustreert Filip Brutsaert, Marketing Manager bij Rabobank.be. ‘We geven dat bedrag doorgaans sneller uit wanneer het op een zichtrekening staat dan wanneer het op een spaarrekening geparkeerd staat. We gaan ook vrijgeviger om met ‘gemakkelijk geld’ zoals winst uit de loterij of een teruggave van de fiscus. En wie na de winter vijftig euro in zijn zomerjasje terugvindt, zal die sneller uitgeven dan de vijftig euro die hij verdiend of gespaard heeft.'
Ook Daniel Kahneman, de Israëlische psycholoog die al in 2002 de Nobelprijs voor de Economie in de wacht sleepte, bevestigde via uitgebreide experimenten inzake behavioural economics of gedragseconomie het bestaan van mental accounting. Hij beschreef onder meer hoe iemand die 100 euro aan theatertickets besteedt en die daarna verliest, wellicht niet opnieuw kaartjes zal bestellen. Wanneer diezelfde persoon 100 euro cash kwijtraakt vooraleer hij de tickets heeft aangeschaft, is de kans veel groter dat hij die daarna wél koopt. Hoewel het verlies identiek is, is de perceptie in beide scenario’s verschillend.
Sparen is eigenlijk niets méér dan geld opzijzetten dat je nog niet hebt uitgegeven.
Homo economicus?
‘We kunnen dus gerust stellen dat we minder homo economicus zijn dan we zelf denken’, stelt Filip Brutsaert. ‘Waarom lijkt een meerprijs van 500 euro op een aankoop van een auto van 20.000 euro anders minder erg dan bij een aankoop van een fiets van 1.000 euro? Waarom voelt het moeilijker om een beperkt bedrag uit te geven aan een taxi, terwijl een eigen auto ons eigenlijk veel meer kost? En waarom is het prettiger om een som te spenderen aan een vakantie dan aan de herstelling van een dak? Dat is nu eenmaal het gevolg van allerlei psychologische factoren die ons geldgedrag beïnvloeden. Hoe bewuster we ons hierover zijn, hoe meer controle we hebben over onze eigen omgang met geld.’
‘En dit geldt zeker voor hoe we sparen’, besluit Filip Brutsaert. ‘Spaarders zijn zich daar maar beter bewust van. Wie bewuster nadenkt over zijn inkomsten en uitgaven, kan zijn spaargedrag positief beïnvloeden. Wie beseft dat het creëren van een mentale afstand tussen jezelf en je spaargeld kan helpen om beter te sparen, maakt de verleiding om het uit te geven kleiner. Want je kan sparen ook zo bekijken: eigenlijk is het niets meer dan geld opzijzetten dat je nog niet hebt uitgegeven.’
Ook u kan nog beter sparen. Doe de Spaarkrachttest!