Van al het water op aarde is amper 3 procent zoet, en daarvan is het merendeel onbereikbaar. Oplossingen om zeewater drinkbaar te maken, zijn meer dan ooit een noodzaak geworden.
De gemiddelde Belg verbruikt elke dag zo’n 100 liter water om te koken, te wassen en het toilet door te spoelen. Wanneer we ook rekening houden met de producten die hij elke dag gebruikt, komen we uit op een dagelijkse hoeveelheid van 7.400 liter. Er schuilt namelijk heel wat water in de productie van etenswaren, kledij en gebruiksvoorwerpen. Voeding alleen is verantwoordelijk voor drie vierde daarvan. Ter illustratie: de biefstuk op uw bord kost bijna 4.000 liter water, een brood vraagt 600 liter en zelfs een eenvoudig pintje is goed voor 75 liter.
‘70 procent van het beschikbare zoet water vloeit naar de landbouw’, bevestigt Marjolein Vanoppen. Zij is als bio-ingenieur verbonden aan de Universiteit Gent, waar ze industriële en circulaire watertechnologie onderzoekt. ‘Bovendien komen er almaar meer mensen bij op onze planeet. Tegen 2050 zijn we naar verwachting met 9,2 miljard, ofwel een kwart meer dan vandaag. We ambiëren ook allemaal een hogere levensstandaard. Dat betekent dat we tegen dan 70 procent meer voedsel nodig hebben. De watervraag wordt dus nog veel groter.
De helft van het drinkwater in ons land wordt opgepompt uit de grond, het andere gedeelte komt van oppervlaktewater zoals rivieren en kanalen. Als het een tijdlang niet regent, komt onze voorraad in het gedrang. Zoet water is met amper 3 procent zwaar ondervertegenwoordigd op aarde. Omdat het merendeel vastzit in de bevroren poolkappen en de permafrost, is slechts 0,5 procent ervan bereikbaar. En ja, de opwarming van onze planeet werkt het smelten van dit ijs in de hand, maar dat kun je moeilijk goed nieuws noemen.’
Van zout naar zoet
97 procent van al het water op aarde is dus zout water van zeeën en oceanen. ‘Dat zout vormt een groot probleem’, stelt Marjolein Vanoppen. ‘In het Midden-Oosten, waar weinig oppervlaktewater beschikbaar is, wordt al langer de destillatietechniek toegepast om zout te onttrekken aan het water. Het wordt onder hoge druk gekookt en de opgevangen waterdamp is perfect drinkbaar. Deze oplossing werkt prima, maar kost heel veel energie. 1.000 liter drinkwater produceren uit zeewater, waarvoor je 2.000 liter zeewater nodig hebt, kost 15 tot 30 kWh. Ter vergelijking: de gemiddelde Belg verbruikt 2 à 4 kWh per dag.’
Gelukkig bestaat er een energie-efficiëntere oplossing: de membraantechnologie. Die werkt volgens de techniek van omgekeerde osmose. ‘Hierbij houdt een semipermeabele wand - het membraan - de zoutmoleculen tegen’, legt Marjolein Vanoppen uit. ‘Maar de gaatjes in dat membraan zijn zo klein dat het zout water er niet zelf doorgeraakt. Daarvoor moet je grote en stevige pompen gebruiken. Van 1.000 liter zeewater kun je 500 liter drinkwater maken, maar daarvoor heb je wel een druk van 60 bar nodig. En dat is best veel.’
Ook de membraantechnologie kost energie, maar is wel een pak efficiënter dan de destillatietechniek. Vandaag wordt omgekeerde osmose vaker toegepast dan destillatie. Zelfs in het Midden-Oosten worden er op die manier gigantische hoeveelheden drinkwater geproduceerd. Australië, waar het watertekort steeds nijpender wordt, bouwde onlangs een van de grootste ontziltingsinstallaties ter wereld. In Europa zijn Cyprus en Spanje grote voortrekkers.
Afvalwater en urine kunnen perfect gezuiverd worden, maar er is een aanzienlijke psychologische drempel.
Wetenschappers zoals Marjolein Vanoppen proberen om de technologie nog duurzamer te maken. Haar doctoraatsonderzoek wijdde zij gedeeltelijk aan de combinatie van omgekeerde osmose met omgekeerde elektrodialyse. ‘Die laatste techniek werd eerder al ontwikkeld in Nederland, op plaatsen waar rivieren in de zee vloeien, om duurzame energie te produceren. Door deze technologie te combineren met omgekeerde osmose, kunnen we energie opwekken. Er is nu een Europees project opgestart om dit te ontwikkelen en te commercialiseren. Dit jaar nog voeren we testen uit in een aantal ontwikkelingslanden op verschillende continenten.’
Duinen filteren afvalwater
Naast het ontzouten van zeewater wordt ook meer ingezet op het hergebruik van afvalwater. Vandaag vloeit wereldwijd nog altijd ruim vier vijfde hiervan terug naar het ecosysteem, zonder enige zuivering of terugwinning.
Ook de landbouw en de bedrijfswereld beseffen stilaan dat drinkbaar water gebruiken voor veel toepassingen een brug te ver is. Disneyland Parijs besliste bijvoorbeeld onlangs om minder drinkwater te verbruiken. Een fabriek verwerkt nu het afvalwater van de twee pretparken en het hotel. Het gezuiverde water wordt gebruikt voor het besproeien van het golfterrein, het vullen van de waterbekkens bij de attracties en het koelen van de eigen energiecentrale.
‘In Koksijde toont drinkwaterproducent IWVA hoe het op een natuurlijke manier kan’, zegt Marjolein Vanoppen. ‘Behandeld afvalwater wordt er in de duinen geïnfiltreerd. Het gezuiverde resultaat wordt ondergronds opgevangen en opnieuw opgepompt. We experimenteren ook met het omzetten van urine in drinkwater. De beschikbare technologie werkt vandaag al prima, maar we botsen nog te vaak op een psychologische drempel: niet iedereen ziet het zitten om - perfect gezuiverd - afvalwater of urine te drinken. Correcte informatie en goede begeleiding zijn dan ook essentieel.’