Verstikkende macht van leger duwt Egyptische economie almaar meer kopje-onder

Als mensen gefrituurde aardappels in de vorm van kipnuggets eten als vleesvervanger, is het crisis. Door een slabakkende economie, een hoge inflatie en een snel verzwakkende munt gaat het slecht met Egypte. Eenvoudige voedingsmiddelen als kip, olie en eieren zijn voor veel Egyptenaren luxeproducten geworden.

'Mensen wenden zich tot goedkopere alternatieven, zoals gefrituurde aardappels', zegt Nabila Mohsin, die in een arme buurt in Caïro woont. 'Op de markt worden de verrotte groenten niet meer aan het vee gegeven, maar apart gezet en verkocht tegen een lagere prijs.'

De situatie in Egypte, waar president Abdul Fatah al-Sisi bijna negen jaar de plak zwaait, begint op die in Libanon te lijken. In een rapport uit april 2022 noemde de Wereldbank de economische crisis in Libanon 'een van de ergste ter wereld ooit'.

Buitenlandse investeerders

Toch is Egypte nog geen Libanon aan de Nijl, zegt Timothy E. Kaldas, een beleidsmedewerker bij het Tahrir Institute for Middle East Policy en een expert in politieke economie in Egypte. Net als in Libanon verrijkt de Egyptische elite zichzelf, en hoewel dat overal ter wereld gebeurt, gaat het in Libanon en Egypte ten koste van de financiële gezondheid van de economie. Maar de Egyptische economie staat nog niet op het randje van de afgrond, zoals het geval was in Libanon in 2019.

Egypte heeft meer mogelijkheden om aan cash te komen, de corruptie is er niet zo erg als in Libanon en het land wordt door de internationale gemeenschap gezien als too big to fail. Niemand wil Egypte, een land aan de Middellandse Zee met meer dan 100 miljoen inwoners, zien instorten.

De Egyptische economie wordt grotendeels overeind gehouden door buitenlandse investeerders, vooral uit de Golfstaten, en leningen, zoals de miljardendeal die het land recentelijk afsloot met het Internationaal Monetair Fonds (IMF). Het Egyptische model voor economische groei van de afgelopen jaren is gebaseerd op stimuleringsmaatregelen die gefinancierd worden met geleend geld. De externe staatsschuld is daardoor sinds 2016 met meer dan 100 miljard dollar toegenomen, zegt Kaldas.

Megalomane projecten

Het overgrote deel van dat geld komt niet bij de Egyptische bevolking terecht. 'De stimuleringsmaatregelen van de overheid worden niet gebruikt om de armoede in het land tegen te gaan of de gezondheidszorg, het onderwijs en de industrie te verbeteren,' zegt Kaldas. In plaats daarvan wordt het voor een groot deel uitgegeven aan megalomane projecten, zoals een nieuwe hoofdstad in de woestijn.

De afgelopen maand kondigde het IMF aan dat het een lening van 3 miljard dollar aan Egypte heeft goedgekeurd. Dat bedrag wordt over een periode van 46 weken uitgekeerd. In ruil daarvoor moest Egypte beloven dat het de structurele economische problemen zal aanpakken, onder meer door de rol van het leger in de economie in te perken om ruimte te maken voor de privésector.

Het leger beheert een groot deel van de economie en is actief in vrijwel elke sector, waaronder media, entertainment, infrastructuur, huisvesting en transport. President Sisi, die de na de Arabische lente aan de macht gekomen president Mohamed Morsi liet afzetten, is de voormalige opperbevelhebber van het Egyptische leger.

Egypte heeft aangekondigd dat de staat zich binnen de drie jaar (deels) terugtrekt uit tientallen sectoren, maar het is onwaarschijnlijk dat die belofte ingelost wordt. Kaldas zegt pessimistisch te zijn. Onlangs raakte bekend dat duizenden vierkante kilometers waardevolle staatsgrond aan het leger worden toegewezen. 'Volgens de overeenkomst met het IMF moet de privésector daar eerlijke toegang toe krijgen, maar de president geeft de grond aan het leger. En in ruil voor wat? Er is niets aangekondigd over een monetaire compensatie aan de staat', zegt Kaldas.

In welke mate Egypte zich houdt aan de voorwaarden van de IMF-lening valt te bezien. Omdat de lening over een periode van 46 weken wordt uitgekeerd, heeft het IMF genoeg mogelijkheden om halfjaarlijkse beoordelingen uit te voeren. Houdt Egypte zich niet aan de overeenkomst, dan kan het IMF in theorie besluiten de betalingen stop te zetten.

De vraag is of het IMF daar streng op toeziet, zegt Kaldas. 'Het IMF is erg gericht op economische indicatoren en minder op de politieke en de economische context. Dat maakt het voor het Egyptische regime makkelijk het beeld te schetsen dat het hervormingen doorvoert, zonder dat daadwerkelijk te doen', zegt Kaldas.