‘Er wacht een economische depressie als overheden niet meer doen'

Het wereldwijde epicentrum van de coronapandemie is in geen tijd verhuisd naar New York. ‘Dat heb je met een plaats waar mensen van overal samenkomen’, duidt Willem Buiter de nieuwe grimmige realiteit in zijn thuisstad, waar tenten als noodmortuaria dienstdoen. De voormalige hoofdeconoom van de bankreus Citigroup moet zich beperken tot kleine wandelingen rond zijn appartement. En tot nadenken over de economische impact en de aanpak van de pandemie.

‘Zielig’, luidt Buiters verdict over de gezondheidsaanpak van de federale overheid in de VS. ‘Van de ontoereikende testcapaciteit tot de weigering een nationale lockdown af te kondigen. Het is ongelukkig dat onze president zowat de minst gekwalificeerde persoon is om deze situatie het hoofd te bieden, terwijl dit veel langer zal duren dan mensen verwachten. Reken er maar niet op dat tegen de zomer alles weer normaal zal zijn.’ Buiter maakt zich ook grote zorgen over de wereldeconomie.

Steeds meer economen, inclusief de gewezen centraal bankier Mario Draghi, vergelijken de economische impact van de corona-epidemie met die van een oorlog. Is het zo dramatisch?

Willem Buiter: ‘Het is erger dan een oorlog. Daar heb je een negatieve aanbodschok, maar tenminste nog een boost van de vraag door de oplopende defensie-uitgaven. Nu heb je een schok in zowel het aanbod (door de verstoorde productie, de quarantaine en de overlijdens) als in de vraag. De Amerikaanse overheid stuurt cheques naar gezinnen om de vraag te ondersteunen, wat tijdens de Tweede Wereldoorlog niet hoefde.’

Het woord ‘depressie’ valt steeds vaker. Acht u een diepe en langdurige economische terugval waarschijnlijk?

Buiter: ‘Een depressie is de meest waarschijnlijke uitkomst. Ik denk dat de wereldwijde overheidsreactie onvoldoende ambitieus en gericht is om te vermijden dat we naar een economische krimp van minstens 5 procent gaan, en dat tot volgend jaar. Als je ziet dat de werkloosheidsaanvragen in de VS plots omhoogschieten naar 3,3 miljoen, weet je dat ons een gigantische terugval in de economische activiteit te wachten staat. De jobverliezen kunnen nog oplopen in het tweede en derde kwartaal.’

‘De overheden moeten de vraag ondersteunen. Sommige landen hebben al iets gedaan, zoals kredietgaranties om te vermijden dat bedrijven omvallen. Maar het blijft onvoldoende. Zeker in de eurozone is de beloofde budgettaire stimulus met amper 1 procent van het bruto binnenlands product (bbp) erg pover. Een zwaar getroffen land als Italië heeft een stimulus van minstens 5 procent van het bbp nodig, terwijl het daar niet de ruimte voor heeft. Daarom moet Europa dringend zijn zwakkere economieën ondersteunen, via de Europese Centrale Bank (ECB) of het Europese noodfonds ESM. Het is deprimerend hoe de politiek ons in de steek laat.’

Hoe zwaar weegt dat tijdverlies?

Buiter: ‘Elke verloren dag is er een te veel nu de economische vraag verdampt door de lockdown, met bedrijven en gezinnen die hun inkomen zien wegvallen. Elke verloren dag is een verlies van productie en vraag.’

De stimulus doet de overheidsschulden verder oplopen. Testen we de limieten, of spelen schulden geen rol meer nu de rente historisch laag staat en de inflatie ver te zoeken is?

Buiter: ‘De centrale banken moeten de begrotingstekorten financieren door het nieuwe schuldpapier van overheden op te kopen met geld dat ze uit het niets creëren (het ‘monetariseren’ van schulden, red.). Sommige landen hebben budgettaire ruimte, zoals Duitsland en Nederland, vele andere niet. Die moet je helpen, hetzij via het ESM-fonds, dat fors meer middelen moet krijgen, hetzij door de ECB schulden te laten opkopen.’

Daarmee zou het taboe sneuvelen dat een centrale bank overheden niet rechtstreeks mag financieren.

Buiter: ‘De ECB deed dat de voorbije jaren al indirect via haar opkoopprogramma van bestaand schuldpapier. Nu zal duidelijker sprake zijn van een monetarisering van de schulden. We zullen daarmee moeten leven. Europa zal wel zijn verdragen moeten herschrijven of de teksten flexibel moeten interpreteren.’

‘We moeten ons ook neerleggen bij een terugkeer van een hoge inflatie, een die hoger is dan we willen. Tegenover een stevige stimulus van de vraag staat een gebrek aan maatregelen om de aanbodzijde te versterken, een onevenwicht dat het prijsniveau doet stijgen. Tegen het jaareinde zien we waarschijnlijk al een inflatieopstoot. We hoeven daar niet meteen wakker van te liggen. Dit zijn uitzonderlijke tijden en omstandigheden. Inflatie is een kleine prijs vergeleken met het alternatief van een depressie.’

De centrale banken hebben alle registers opengetrokken, met renteverlagingen waar dat nog kon en de belofte om bijna onbeperkt schuldpapier op te kopen. Hoeveel impact heeft dat nog na hun verregaande versoepeling van de voorbije jaren?

Buiter: ‘Hun actie is van belang omdat ze de markten stabiliseert. Nog belangrijker is dat ze de budgettaire overheden (regeringen, red.) de boodschap geven dat er geen limiet is op monetaire steun, geen limiet op schulden. Een soort gratis helikoptergeld van de centrale banken. Dat is positief nieuws.’

De razendsnelle crash op de beurzen zette andermaal stress op het financieel systeem. Verraste dat u? Bestaat het gevaar van een nieuwe financiële crisis?

Buiter: ‘De heftige reactie is niet verrassend. We hebben een economische ramp die een financiële ramp kan worden als de overheden er niet alles aan doen om te vermijden dat de financiële markten imploderen. Door de omvang van de crisis zullen banken onder druk komen, via slechte kredieten of verliezen op de obligaties in hun portefeuilles. De centrale banken moeten daarom paraat staan en de banken helpen in hun opdracht de bedrijven overeind te houden. Dit is een crisis in de reële economie die kan overslaan naar het financieel systeem.’

Welke sporen kan deze crisis op lange termijn nalaten?

Buiter: ‘Ik vrees de nationalistische en antiglobalistische reflexen bij de beleidsmakers. Het is zinvol internationale aanvoerketens van bedrijven te diversifiëren. Maar dat is iets anders dan puur economisch nationalisme met als doel de afhankelijkheid van Azië - China in het bijzonder - te verminderen en zo veel mogelijk zelf te produceren. Dat is inefficiënt en onnodig duur. Bovendien is niet alleen de aanvoerlijn met China verstoord, maar ook binnenlandse lijnen als mensen niet langer kunnen werken.’