De supersonische start van Europees procureur Laura Kövesi

In haar eigen Roemenië wordt Laura Kövesi zowel gehaat als op handen gedragen. Als jongste procureur ooit en later hoofdaanklager van het anticorruptieagentschap sleepte ze hoge politici voor de rechter. Na haar benoeming tot Europees openbaar aanklager in oktober 2019 gaat ze op hetzelfde elan verder. 'Ze is een echte procureur. Geen politica, geen diplomate. Ze is niet bang om te zeggen waar het op staat en te doen wat moet. Daardoor staan we met het Europees Openbaar Ministerie nu al zo ver', merkt een van haar medewerkers op.

Op 1 juni was Laura Kövesi precies een jaar in het getouw als de eerste Europese openbaar aanklager. 929 onderzoeken, meer dan 4.000 rapporten van strafbare feiten met Europese centen, 28 aanklachten en vier veroordelingen heeft ze al op haar bilan. Zeker twee ex-premiers - de Bulgaar Bojko Borissov en de Tsjech Andrej Babis - heeft het Europees Openbaar Ministerie (EPPO) in het vizier.

'Iedereen dacht dat we traag zouden beginnen, maar we deden het met een supersonische snelheid', zegt Kövesi in een videogesprek vanuit haar huidige woon- en werkplaats Luxemburg. 'De statistieken tonen aan dat we nu al onze waarde bewezen hebben in grensoverschrijdende onderzoeken en het aanpakken van de georganiseerde misdaad.' Rechters bevroren in één jaar 259 miljoen euro aan crimineel geld. Dat is meer dan vier keer het werkingsbudget van ons Europees Openbaar ministerie.

Fraude met btw

Het EPPO is de allereerste transnationale openbaar aanklager, een Europees Openbaar Ministerie met de macht te onderzoeken en te vervolgen. De instelling centraliseert alle informatie over fraude met EU-fondsen of btw-carrousels. Door de nauwe samenwerking met nationale parketten kunnen snel verbanden met zaken die in een andere lidstaat geregistreerd, zijn blootgelegd worden. Bewijsmateriaal ophalen of huiszoekingen verrichten in de hoofdzetel van een bedrijf kunnen in een vingerknip.

22 Europese lidstaten maken deel uit van dit Europees parket. De overige vijf EU-lidstaten - Polen, Hongarije, Ierland, Denemarken en Zweden - talmen. Ze moeten wel het Europees parket erkennen en akkoorden afsluiten voor samenwerking bij grensoverschrijdende zaken. Hongarije werkt goed mee, maar Polen verwierp alle 23 vragen tot samenwerking. Ierland reageerde niet op vragen over twee zaken.

Maar ook in de groep van 22 landen bestaan enorme verschillen in het detecteren van fraude of het misbruik van Europese fondsen, zoals voor steun aan boeren of achtergestelde gebieden. Sommige landen hebben geen gespecialiseerde politie of Openbaar Ministerie om dat soort misdaden te onderzoeken. 'Onze procureurs komen hier tot het besef dat niemand in eigen land bekijkt hoe de landbouwsubsidies gebruikt worden', zegt Kövesi.

Een groter probleem is de grensoverschrijdende criminaliteit, zoals btw-fraude. 'De Europese Commissie schat de kloof tussen wat belastingautoriteiten verzamelen en wat ze verondersteld worden binnen te krijgen op 130 miljard euro', zegt Kövesi. 'Daarvan is tussen 30 en 60 miljard euro jaarlijks te wijten aan fraude. Dat is al decennia aan de gang. Dat geld is simpelweg gestolen. Als minister van Financiën zou dat me uit mijn slaap houden.'

Lidstaten laten zich moeilijk overtuigen dat het bestrijden van internationale criminele groepen noodzakelijk is. Vorig jaar rapporteerde de helft van de lidstaten geen enkele zaak met btw-fraude. Onder andere Malta meldde geen enkel onderzoek, noch in eigen land noch grensoverschrijdend. 'Sommige politieofficieren in Malta zeggen luidop dat het niet hun taak is een misdaad bloot te leggen', zegt Kövesi.

Tegelijk zijn de landen die de meeste gevallen detecteren niet de meest cleane, waarschuwt ze. 'Toen ik onderhandelde over gedelegeerde procureurs voor mijn Europees Openbaar Ministerie zeiden sommige landen dat zoveel openbaar aanklagers niet nodig waren. Ons land is clean en kent geen gevallen, was de boodschap. Na de start van het EPPO hebben we net in die landen een groot aantal zaken gevonden.'

'Geen enkel land heeft zero criminaliteit. Zelfs als er 1 miljoen euro te besteden is, verdwijnt er 1 procent van. Dat is de menselijke natuur', zegt Kövesi. 'Maar bewijs me gerust dat ik het bij het verkeerde eind heb en dat alle geld correct wordt besteed en btw-carrousels in geen enkele lidstaat bestaan.' Wie denkt dat dat wantrouwen een Roemeense reflex is, vergist zich. 'Ik ben op mijn hoede omdat ik openbaar aanklager ben', zegt Kövesi.

Avontuur

Kövesi heeft de job van haar leven. 'Bij elke stap in mijn carrière dacht ik: dit is de moeilijkste job. Maar nu moet ik mezelf opnieuw tegenspreken: de job van Europees procureur is de meest uitdagende en interessantste ooit.' Het EPPO is een nieuwe instelling, met mensen uit 22 lidstaten, verschillende mentaliteiten en ervaringen, en vaak ook een heel verschillende werking van het gerecht. 'We werken hier als team. Dat maakte ik in mijn vorige carrière nooit mee.'

Kövesi stelde de voorbije twaalf maanden haar team zelf samen. Ze noemt het 'een avontuur', waarbij ook de meeste collega's hun comfortzone moesten verlaten. Maar de meeste van haar 200 medewerkers in Luxemburg kozen zelf uitdrukkelijk voor hun nieuwe job. Met de Europese Commissie ging ze een gevecht aan om het budget op te trekken.

Kövesi zelf houdt wel van de desolate Europese wijk Kirchberg in de Luxemburgse hoofdstad, waar ze werkt en woont. 'In het weekend zie je niemand op straat. Dan denk ik soms dat ik niet alleen mijn appartement huur, maar de hele omgeving.'