'Veel gemeenten zitten op hun tandvlees'
Hun schuldenberg groeide en hun buffers kwamen onder een nooit geziene druk. Hoe wankel zijn de financiën van de lokale besturen na enkele uitdagende jaren? 'De knipperlichten branden op sommige plekken.'
‘Pakken nieuwe wetgeving, de complexe digitalisering van diensten, dure infrastructuurwerken: veel kleine gemeenten zitten op hun tandvlees.’ Voor Greet De Roo, al 17 jaar burgemeester van het landelijke Ruiselede in West-Vlaanderen (RKD), is de oplopende schuldenberg van de Vlaamse steden en gemeenten geen verrassing. Onderzoek van De Tijd wijst uit dat die lokale schuld in 2022 voor het eerst in tien jaar weer is toegenomen.
Per hoofd van de bevolking was de stijging op jaarbasis in Ruiselede het sterkst. De schuld vervijfvoudigde er naar 1.360 euro per inwoner. ‘Maar dat komt door een eenmalige uitgave in de vorm van een lening van 8 miljoen euro voor een nieuw cultureel centrum’, zegt De Roo. ‘We hadden historisch voldoende buffers. Daarvoor hebben we de belastingen niet moeten verhogen. De burger merkt er niets van. De komende jaren zal onze schuld weer normaliseren.’
Einde legislatuur
Zoals Ruiselede zijn er nog ruim 100 steden en gemeenten waar de financiële schulden vorig jaar zijn toegenomen, van kleine plattelandsgemeenten in uithoeken van Vlaanderen tot grote centrumsteden. 'Verrassend is dat niet', zegt Nathalie Debast van de Vereniging van Vlaamse Steden en Gemeenten. 'De investeringskosten zijn door de inflatie sterk toegenomen, terwijl de financiering vanuit de eigen middelen vaak onder druk kwam. Tegelijk daalden de investeringssubsidies van andere overheden.'
Bovendien grepen opvallend meer gemeenten dan anders naar leningen als een bewarende maatregel. 'De intrestvoeten begonnen vorig jaar fors te stijgen. Velen wilden het lagere renteniveau vastklikken op een langere termijn', zegt Debast. 'Die vraag is nu genormaliseerd.'
De Vlaamse overheid neemt een kleine 255 miljoen euro schulden over in het kader van de vrijwillige fusieprojecten die in 2019 zijn gerealiseerd of die de komende jaren zijn gepland. Dat blijkt uit nieuwe cijfers die De Tijd opvroeg bij Vlaams minister van Binnenlands Bestuur Bart Somers (Open VLD).
Afhankelijk van het inwonersaantal van de nieuwe fusiegemeente loopt het schuldovernamebedrag op. Fusiegemeenten die meer dan 35.000 inwoners zullen tellen, kunnen op 500 euro per inwoner schuldovername rekenen, tot een maximum van 50 miljoen euro per fusie.
Ruiselede kan door de fusie met het naburige Wingene rekenen op 4 miljoen euro. Geld was voor burgemeester Greet De Roo (RKD) niet doorslaggevend. 'Vooral de extra bestuurlijke slagkracht is belangrijk', zegt ze. 'Zonder krijgen veel dorpen en gemeenten hun administratie en dienstverlening simpelweg niet gebolwerkt.' Zeker 13 fusieprojecten, waarbij twee of meer gemeenten op 1 januari 2025 samensmelten, staan in de steigers.
Dat de lokale verkiezingen dichterbij komen speelt volgens Anne-Leen Erauw, expert in lokale financiën bij Belfius, een rol. Traditioneel is het laatste derde van de legislatuur het moment om te investeren en te realiseren. 'Een hoge schuld hoeft niet per se een probleem te zijn. Bij een bestuur zonder schulden kan je de vraag stellen of er wel wordt geïnvesteerd', zegt Erauw.
Besparingsoefening
Meer dan een tiende van de schuldenberg van alle Vlaamse steden en gemeenten stond eind 2022 op naam van Gent. Met 921 miljoen euro aan openstaande schuld op de jongste jaarrekening heeft Gent meer dan dubbel zoveel als de nummers twee en drie, Antwerpen en Mechelen. Ook per inwoner ligt de schuld ver boven het gemiddelde.
'Je moet zien wat daar tegenover staat voor de Gentenaar', zegt schepen van Financiën Rudy Coddens (Vooruit). 'We kiezen bewust voor een sterk stadsapparaat en houden veel dienstverlening in eigen handen, in tegenstelling tot anderen. Niemand kon de opeenvolging van crisissen voorzien. We hebben als stad veel ondersteuning geboden en zijn blijven investeren. Natuurlijk kost dat geld.'
Je moet zien wat er voor de Gentenaar tegenover de schulden staat.
In 2022 leek de financiële situatie in Gent te ontsporen, wat het stadsbestuur dwong tot een forse besparingsoefening in combinatie met een belastingverschuiving. 'Die ingreep was nodig op de korte, maar ook wenselijk op de langere termijn, om een buffer aan te leggen en onze financiën robuuster te maken. Het effect zien we nu al. Uit de begrotingsbespreking van juni blijkt dat we de schuld onder controle krijgen.' De schuldgraad - de openstaande schuld ten opzichte van de inkomsten - duikt in Gent opnieuw onder 100 procent.
Weer boven nul?
Het Gentse bestuur is niet het enige dat de effecten van de crisissen in de boekhouding voelde. Een cocktail van loonindexeringen, hogere energiekosten, duurdere bouwmaterialen en een ongeziene inflatie woog zwaar. De kosten explodeerden, terwijl de inkomsten pas later volgen. Dat zet de buffers van de lokale besturen onder druk.
Meer dan acht op de tien steden en gemeenten zagen hun autofinancieringsmarge - de evenwichtsnorm die aantoont in welke mate geld overblijft na de gewone werking voor het afbetalen van leningen - vorig jaar dalen. Een op de tien zat met een negatieve autofinancieringsmarge.
De norm die steden en gemeenten moeten naleven is veel strenger dan de doelen die centrale overheden zichzelf stellen.
'Sinds 2014 is dat de belangrijkste parameter om te kijken hoe gezond de lokale financiën zijn. Doorheen de legislatuur mag die negatief worden, maar uiterlijk het jaar na de verkiezingen moet de autofinancieringsmarge boven nul uitkomen', zegt Erauw. 'Zo begint de nieuwe bestuursploeg met een schone lei.'
'De norm die steden en gemeenten moeten naleven, is veel strenger dan de doelen die centrale overheden zich stellen', zegt Debast. 'Voorlopig krijgen we geen vragen om de norm te versoepelen. De hogere inkomsten zullen vanaf 2023 de autofinancieringsmarge opnieuw stutten. Globaal is de situatie onder controle, al betekent dat uiteraard niet dat op sommige plekken geen knipperlichten branden.'
Terug naar Gent, waar de knipperlichtjes volgens Coddens stilaan uitgeschakeld mogen worden. 'In 2025 komt onze autofinancieringsmarge boven nul uit. Dat kan ik garanderen. Sterker nog, we gaan naar een marge van 10 miljoen euro, zonder ernstig in te boeten op de kwaliteit van de dienstverlening of het volume aan investeringen. De trend keert. De weg naar beterschap is ingezet.'
Hoe zijn de schulden in uw gemeente geëvolueerd?
Bekijk hier hoe de schuld per inwoner, de schuldgraad en de belangrijkste evenwichtsnorm in uw gemeente eruitzien ten opzichte van de rest van Vlaanderen.
Meest gelezen
- 1 Hoe groot zijn de verschillen tussen onderwijzers en werknemers?
- 2 'Markt onderschat groei bij D'Ieteren, Sofina en Brederode'
- 3 IT van de Vlaamse gemeenten komt in Canadese handen
- 4 Wie betoogt voor de kinderen die de pensioensneeuwbal mogen vangen?
- 5 Financieel vermogen van de Belgen met 1.252 miljard euro op hoogste peil ooit