‘Racistische groepen op Facebook hebben link met Vlaams Belang’

‘Het was om van te kotsen’, zegt Hind Fraihi over de bagger die ze ontdekte toen ze samen met fotograaf Bas Bogaerts twee jaar onderdook in de wereld van Vlaams extreemrechts op Facebook. Fraihi, die eerder bekendheid verwierf met haar boek ‘Undercover in Klein-Marokko’ over het moslimextremisme in Molenbeek, doelt op uitspraken als ‘Slachten dat ras’ over moslims of ‘Dan toch niet volledig opgeruimd 74 jaar geleden’ over de Joodse gemeenschap in ons land.

‘Dat zijn nog maar enkele voorbeelden. We moesten echt een klik maken in ons hoofd om door die bagger te kunnen zwemmen. De kraan van fake news staat er open en dient om in te spelen op een anonieme angst dat een amorfe massa voor de deur staat die ons leven bedreigt. Die massa bestaat uit asielzoekers, migranten, moslims en alle vreemdelingen.’

Wat was de aanleiding voor dit boek?

Hind Fraihi: ‘Dat er van alles broeit, kwam al tot uiting bij de verkiezingen. Maar de Mars tegen Marrakech in 2018 toonde voor ons aan dat er meer aan de hand was. De onvrede werd niet langer alleen in het stemhokje, maar ook op straat geuit. We wilden uitzoeken of dit een beweging werd en ontdekten dat de Facebook-groepen als paddenstoelen uit de grond schoten. We vonden er 50, met ledenaantallen die varieerden van 50 tot 3.000.’

Hoe moeilijk was het om toegang te krijgen tot die groepen?

Fraihi: ‘We zijn er makkelijk binnengeraakt in de aanloop naar de verkiezingen van 2019 omdat iedereen wilde mobiliseren om voor het Vlaams Belang te stemmen. Die besloten en geheime Facebook-groepen dienden als onderaannemers om stemmen te werven voor de partij. De leden van het Vlaams Belang functioneerden als binnenwippers.’

‘Daarom schreven we dit boek: die mensen leven nu nog anoniem op Facebook, maar door de link met de partij bestaat de kans dat we ze over tien jaar zullen tegenkomen in een publieke functie, als lid van de raad van bestuur van een overheidsorganisatie bijvoorbeeld. Ze zijn bezig met een mars naar onze instellingen.’

Geen getatoeëerde neonazi’s, maar gewone burgers spuien er de goorste dingen, stelden jullie vast.

Fraihi: ‘De diehards zijn vertrokken naar meer verborgen platformen. Vandaar ook dat ons onderzoek zich op Facebook richtte. Het gaat om mensen die openbaar foto’s van het communiefeest of een aperitief delen, maar in geheime groepen openlijk racistisch, fascistisch en antisemitisch zijn. Ik noem die dubbele identiteit de januskop van extreemrechts.’

‘De rode draad is het anti-zijn. Tegen de politiek, tegen de media, tegen de academische wereld en recenter tegen de coronamaatregelen, wat zich uit in tegen de persoon van Marc Van Ranst zijn. Die groepen mikken echt op de middenmoot van de maatschappij. Er zitten onderwijzers bij, mensen uit de zorg en ook veel zelfstandigen die getroffen zijn door de coronamaatregelen.’

Maar de boodschappen zijn wel extreem.

Fraihi: ‘Het is een opbod aan domheid in verschillende facetten: racisme, antisemitisme, een conservatief man-vrouwbeeld, tegen homorechten, het verspreiden van complottheorieën. In de vrouwelijke groep She Wolves was er iemand die een yogaoefening in de vorm van een swastika postte. Daarop waarschuwde iemand dat zulke zaken extreemrechts konden stigmatiseren. Waarop de beheerder van de groep zei dat dat een onderdeel was van het rijke palet van de beweging. Wegens de verzetsmodus van de groep moesten alle krachten gebundeld worden, luidde de redenering. Als daar antisemitische krachten bij zitten, so be it.’

De leden zijn subtiel in het ontwijken van de censuur door Facebook. Een hakenkruis wordt een zonnewielkruis of het getal 88, dat met de achtste letter van het alfabet staat voor HH: Heil Hitler.

Fraihi: ‘Dat is een heel spel dat alleen voor ingewijden verstaanbaar is: ik zie, ik zie wat jij niet ziet. Om de controle van Facebook te snel af te zijn veranderen ze ook woorden. Men spreekt niet langer over makakken, maar over pigmentgehandicapten. Elke groep heeft ook een schaduwgroep als back-up om meteen naartoe te verhuizen als de boel opgedoekt wordt. En wie even verbannen wordt, kickt daarop. Ze komen dan terug met de status: ‘Fresh out of Facebook-jail.’

Het Vlaams Belang distantieert zich van racisme, fascisme en antisemitisme, en dus ook van die groepen.

Fraihi: ‘Ter illustratie: bij de She Wolves was er een link met de bovenwereld van het Vlaams Belang waarbij lijstjes gedeeld waren van de partij. Daar zaten enkele actieve VB-kandidaten bij. En Barbara Pas (Kamerlid voor het Vlaams Belang, red.) was lid van die groep, waarin openlijk opgeroepen wordt tot geweld, zoals het vermoorden van Abou Jahjah (opiniemaker, red.) of het in brand steken van een overheidsgebouw. Bij andere groepen zitten leden met een bestuurlijke functie in lokale afdelingen van het Vlaams Belang, zoals de vader van Vlaams Belang-voorzitter Tom Van Grieken, tot voor kort gemeenteraadslid in Mortsel.’

Halen jullie er niet de uitzonderingen uit? Er wordt in die groepen ook opgeroepen om bloed te doneren of voedselpaketten te doneren aan wie het moeilijk heeft.

Fraihi: ‘Dat bloed geven is een actie die moet bijdragen aan de zuiverheid van het Vlaamse volk. Men wil ook het groepsgevoel versterken en bijdragen aan de extreemrechtse bouwstenen. Dat uit zich in sociale acties, want ik heb er enorm veel mensen uit het precariaat gezien. Mensen die leven van de hulpkas, alleenstaande moeders, mensen die al jaren in de wachtrij staan voor gehandicaptenzorg, die niet aan een sociale woning raken en bij hun ouders zijn ingetrokken, mensen die het moeten redden met een zelfstandigenpensioen van 800 euro. Ze kloppen aan met een hartenkreet en dan zie je hoe de roedel zich meteen over hen ontfermt. Want een ding is voor hen duidelijk: op de regering moet je niet rekenen, tenzij je moslim bent.’

Daar kreeg u ook begrip voor. Soms viel u uit uw rol als onderzoeksjournaliste en deelde u hun frustratie.

Fraihi: ‘Ik snapte dat. Het is mijn taak niet om oplossingen aan te reiken, maar als we bepaalde sociale verschillen niet kunnen weggommen, krijgen we die onvrede nooit weg. Extreemrechts teert op die verschillen.’

Jullie volgden ook enkele evenementen en betogingen, waar al bij al weinig volk kwam opdagen. Toont dat aan dat die groepen een marginaal fenomeen zijn van mensen die vrij gemakkelijk van thuis uit commentaar kunnen spuwen vanuit hun luie zetel?

Fraihi: ‘De vierde zwarte zondag bij de verkiezingen van 2019 toont aan dat het niet bij klavierkotsen blijft. Maar voor een deel is het grootspraak. Men knijpt de katjes in het donker, want op de persoonlijke tijdlijnen van die mensen merk je niets van dat gedachtegoed.’

Jullie konden niet in kaart brengen hoe groot die groepen zijn. Scheert u met dit boek niet alle Vlaams Belang-kiezers, die gewoon hun democratisch recht uitoefenen, over één kam met enkele racisten en fascisten?

Fraihi: ‘Dit kan je beschouwen als een steekproef. Die mensen staan niet voor de 800.000 Vlaams Belang-kiezers. Die zijn divers. Het is zoals mijn collega Bas vaak zegt: ‘Die kiezers bestaan uit vijftig tinten bruin.’ Maar we leggen wel een fractie bloot van mensen die de januskop van de partij vertegenwoordigen. Mensen die voor de klas staan, die onthaalmoeder zijn. De gewoonheid daarvan schokte ons.’

Maar jullie zeggen wel dat het sterk aan het groeien is.

Fraihi: ‘Ja, door het woke-effect, het corona-effect en de jongste weken het Sihame-effect. De witte man voelt zich bedreigd door een omvolking, een verlies van waarden en normen. Er is veel verzet tegen de coronamaatregelen, die men ziet als een manier om controle uit te oefenen. En de affaire-Sihame is de allegorie voor de betuttelende linkse regering en het establishment. Dat ze haar politieke wedde behoudt, helpt daarbij niet.’

Jullie viel iets op aan de aanwezigheid van vrouwen in de extreemrechtse beweging.

Fraihi: ‘We ontdekten dat bij She Wolves. Die groep is exclusief vrouwelijk en telde op een bepaald moment 500 leden. Ze voelen zich geïntimideerd door moslims en delen anekdotes over hoe ze niet meer alleen, zonder hun man, buiten durven te komen. Ze vinden dat ze zelfverdedigingscursussen moeten volgen en zich misschien moeten bewapenen. En ze geloven dat de volgende jihad begonnen is, waarbij vreemdelingen massaal witte vrouwen verkrachten.’

‘Die vrouwen beargumenteren dat het Vlaams Belang niet vrouwonvriendelijk is en delen lijsten voor de verkiezingen. Ze verzachten het imago van extreemrechts en willen het gedachtegoed iets familiaals geven. Iets dat niet refereert aan het harde racistische verhaal van de skinheads en de getatoeëerde mannen.’

Was het nodig om dit jaren anoniem te doen en mensen om de tuin te leiden met een vals profiel?

Fraihi: ‘We hebben dat gecheckt met de Vlaamse Vereniging voor Journalisten. Het maatschappelijk belang was voldoende groot om dat anoniem te doen. En we hebben de privacy niet geschonden. Namen van particulieren vermelden we niet. We doen dat alleen met politieke mandatarissen, om redenen van publiek belang.’

Na uw boek over Molenbeek werd u bijna een mascotte van extreemrechts...

Fraihi: ‘...ongewild.’

Nu wordt dat allicht het omgekeerde. Vrezen jullie de haatreacties?

Fraihi: ‘Virtueel zullen die er komen. Dat wordt bukken, negeren en laten overwaaien. De kans bestaat dat het tot fysieke bedreigingen komt, maar we achten ze klein. Omdat de beweging geen belang heeft bij geweld. Al zijn er natuurlijk altijd lone wolves.’

Is er een parallel tussen dit boek en uw onderzoek naar moslimextremisme in Molenbeek?

Fraihi: ‘Dat extremisme nogal vaak zijn bron heeft in kleine frustraties in het leven. Dat kwam hier het meest tot uiting in banale foto’s die gepost werden tijdens familie-uitstapjes. Je kan niet rustig naar de zoo gaan zonder een kopvod of een bruine aap tegen te komen, luidt het dan.’

‘Die drang naar zuiverheid vormt misschien wel de grootste parallel met het moslimextremisme. In die drang kom je onvermijdelijk uit bij een polarisering tussen een wij en een zij. Men wil zich kunnen onderscheiden.’

Uw onderzoek in Molenbeek had een grote voorspellende waarde met de aanslagen in Molenbeek en Parijs. Vreest u nu ook geweld?

Fraihi: ‘Ik heb daar vaak aan gedacht. Ik twijfel om dit te zeggen, maar men zal toch moeten overwegen het Vlaams Belang mee in bad te nemen na de verkiezingen van 2024. In mijn ogen zal dat leiden tot een soort duivelsuitdrijving die je nodig hebt om tot een catharsis te komen. Enkel zo kan je de partij demystificeren.’

‘Die extreemrechtsen geloven echt dat je alles kan oplossen door een muur rond Vlaanderen te bouwen. Hou de migranten buiten, deporteer ze en alles komt goed. Dat kan het Vlaams Belang als partij natuurlijk nooit waarmaken in de regering. Maar als we dat ongenoegen gewoon laten gisten, terwijl de verschillen in de samenleving steeds groter worden, komt het niet goed. Al heeft extreemrechts momenteel geen belang bij geweld.’

‘Achter het schild van extreemrechts’, 216 p., Uitgeverij Pelckmans, 2021, 22,50 euro.