'Staking vooral resultaat van gebrek aan politieke keuzes'

Onderwijzers, buschauffeurs, postbodes en cipiers leggen dinsdag het werk neer en voeren actie tegen 'de algemene malaise' in de sector. 'Applaus en schouderklopjes voor het werk in crisistijd waren fijn. Maar er mag nu ook iets substantieels tegenover staan', zegt Chris Reniers, de voorzitster van de socialistische overheidsvakbond ACOD.

De vakbonden vinden het hoog tijd voor nieuwe investeringen in de openbare diensten. 'Die zijn de voorbije jaren stelselmatig uit het oog verloren', zegt Reniers.

De bonden vragen meer koopkrachtmaatregelen. De automatische indexering van de lonen is onvoldoende om gelijke tred te houden met de lonen in de privésector. De bonden willen een tweejaarlijks loonakkoord, zoals in de privé, zodat ook over opslag kan worden gesproken.

Staat ook op de verlanglijst van de bonden: meer personeel. Het aantal federale ambtenaren daalde in tien jaar van 71.730 naar minder dan 60.000 voltijdse medewerkers. Dat komt onder andere omdat vertrekkers jarenlang niet werden vervangen. 'Door dat continue schrapen kunnen diensten zich niet goed ontwikkelen', zegt professor bestuurskunde Wouter Van Dooren (UAntwerpen).

Steeds meer overheidsdiensten klagen erover dat het vet stilaan echt wel van de soep is. De federale gerechtelijke politie en de openbaar ministeries kunnen ernstige criminaliteit niet meer goed onderzoeken door personeelsgebrek. Het onderwijs moet elk jaar wanhopiger op zoek naar voldoende leerkrachten. De historische krapte op de arbeidsmarkt maakt het voor de overheid - net als in andere sectoren - moeilijk om personeel aan te werven.

Die klaagzang vanuit de publieke sector voelt voor veel Belgen tegenstrijdig. Hoe kan de malaise bij de overheidsdiensten zo groot zijn in een land waar het overheidsbeslag ruim 50 procent bedraagt?

De vraag is wat de politiek moet doen met de roep om meer investeringen. 'Niemand zal ertegen zijn te investeren in fietspaden of wachtlijsten in de zorg weg te werken, maar onze overheidsschuld maakt dat lastig', zegt hoogleraar Annie Hondeghem, directeur van het Instituut voor de Overheid (KU Leuven). 'Je kan een euro maar een keer uitgeven. De politiek moet afwegingen maken en dat gebeurt nog onvoldoende.'

De vakbond draait die redenering om. Investeringen in de publieke sector leveren op termijn voor iedereen meer koopkracht op, zegt Reniers. 'Als mensen correct kunnen gebruikmaken van gratis onderwijs, goedkoop openbaar vervoer en betaalbare toegang tot cultuur, scheelt dat op hun maandelijkse uitgaven.'

Beide argumenten houden steek, zegt Van Dooren. 'Investeren in openbare dienstverlening kan zeker renderen. Kijk naar Brussel, dat veel heeft uitgegeven aan het openbaar vervoer van de MIVB. Die maatschappij heeft nu een hogere kostendekkingsgraad dan De Lijn, waar Vlaanderen juist heeft bespaard.'

De bewering dat België te weinig geld in het staatsapparaat stopt, valt moeilijk hard te maken.  Jaarlijks gaat 7,4 procent van het bruto binnenlands product naar publieke dienstverlening - politie, justitie en leger niet meegeteld. Dat is meer dan in de meeste andere West-Europese landen: in Nederland gaat het om 4,1 procent van het bbp, in Frankrijk over 5,8 procent, in Duitsland over 6,1 procent.

Waar het wel aan schort, is de manier waarop dat geld wordt besteed. 'Het belastinggeld gaat lang niet alleen naar ambtenaren', zegt Van Dooren. 'Er zitten ook transfers naar de burger in. Denk aan systemen zoals de dienstencheques en de bedrijfswagens. Dat zijn grote kasstromen waar politici nauwelijks aan durven te raken.'

De politiek moet een duidelijkere toekomstvisie bepalen, zegt Van Dooren. 'Het is gemakkelijk te zeggen dat pakweg de kinderopvang weinig moet kosten, van hoge kwaliteit moet zijn en voldoende plek moet hebben. Maar iemand zal dat moeten betalen.'

Dat zijn moeilijke keuzes, die politici volgens de professoren te weinig durven te maken uit vrees om kiezers teleur te stellen. 'Neem De Lijn. Je kan ervoor kiezen vooral in te zetten op pendelmobiliteit van en naar belangrijke economische regio's. Dat is een visie. Maar daarmee is het platteland wellicht minder goed bediend. Dat ligt politiek lastig in die regio.'