Werkgevers in de zorg worstelen met boetes voor langdurig zieken: ‘Risicoprofielen krijgen hier kansen’

‘Wij, een ziekmakende organisatie?’ Bij werkgever Stefaan Kaesteker kwam ‘de boete’ die hij moest betalen voor het ziekteverzuim onder het personeel van vzw Ruyskensveld hard binnen. De directeur van de organisatie voor bijzondere jeugdzorg met vijf locaties in Oost-Vlaanderen is een van de tientallen werkgevers uit de zorgsector die een ‘responsabiliseringsbijdrage’ moeten betalen.

De bijdrage werd door de vorige federale regering in het leven geroepen om het ziekteverzuim tegen te gaan. Het aantal langdurig zieken in België liep de voorbije jaren op naar een half miljoen. Ook de werkgevers zijn daarvoor verantwoordelijk, is de redenering achter de responsabiliseringsbijdrage. Die moet hen daarom stimuleren om de uitval tegen te gaan en de terugkeer van langdurig zieke medewerkers naar de werkvloer te verbeteren.

In aanmerking komen bedrijven vanaf 50 medewerkers waar in vier opeenvolgende kwartalen minstens drie werknemers langer dan een jaar zijn uitgevallen. Een sanctie komt er als het bedrijf het slechter doet dan de rest: de uitval moet drie keer hoger zijn dan gemiddeld in de privésector en twee keer hoger dan in de eigen sector.

Dienstencheques

Uit cijfers van de federale ziekteverzekeraar RIZIV over het aantal gesanctioneerde werkgevers blijkt dat twee sectoren erboven uitsteken: de dienstencheques en de zorg. In de jongste twee kwartalen waarvoor cijfers beschikbaar zijn (tot maart 2024) ging het telkens om meer dan 30 unieke werkgevers, zowat een vijfde van het totaal over alle sectoren heen.

De gesanctioneerde werkgevers uit de zorgsector waren in het eerste kwartaal van dit jaar samen bijna 380.000 euro aan bijdragen verschuldigd. Over alle sectoren heen werd de bijdrage sinds de invoering in oktober 2022 in totaal 942 keer opgelegd, goed voor 7,9 miljoen euro.

Achterhalen waarom een gesanctioneerd bedrijf bovenmatig slecht scoort, is lastig - ook voor de sectororganisaties. ‘Uiteraard zijn er bedrijven die de kantjes ervan aflopen’, zegt Michaël De Gols, de directeur van de unie van socialprofitondernemingen (Unisoc). Toch is het niet zo dat de sector bovenmatig veel ‘slechte werkgevers’ telt, benadrukt hij.

Als werkgeverskoepel verenigt Unisoc socialprofitbedrijven in de ziekenhuissector en gezondheidszorg, maar ook in de bejaarden- en jeugdzorg. Dat zij vaker in de cijfers voorkomen, heeft volgens De Gols te maken met personeelstekorten, de aard van het werk en het aanwervingsbeleid.

‘Veel zorgberoepen zijn knelpuntberoepen, terwijl de middelen van zorg- en welzijnsorganisaties te beperkt zijn om voldoende personeel aan te werven. De extreme belasting van het aanwezige personeel leidt tot uitval, wat die belasting nog versterkt.’ Daarnaast gaat het om fysiek en mentaal zware jobs, gezien de specifieke taken en het menselijk leed waarmee zorgverleners in aanraking komen.

‘Wat zeker ook meespeelt, en wat de werkgevers al eens vergeten te zeggen, is de enorme flexibiliteit die wordt gevraagd, bijvoorbeeld om in het weekend nog snel in te springen of een nachtshift te doen’, zegt vakbondsman Johan Van Eeghem (BBTK). ‘Dat is een van de redenen voor onze noodkreet begin november.’ Tijdens een nationale betoging kwamen toen tienduizenden zorgverleners in Brussel op straat.

Risicoprofielen

Een derde reden is dat de zorgsector kansen biedt aan werknemers met een hoger risico op uitval, zeggen de werkgevers. De personeelstekorten nopen hen daartoe, maar het is ook de aard van een sociale sector. Volgens werkgever Kaesteker wordt dat nu ontmoedigd. ‘Iemand die ik heb aangenomen ondanks zijn chronische ziekte is net uitgevallen, waardoor ik opnieuw een boete moet vrezen.’

Niet sectorspecifiek, maar wel wrang is dat werkgevers de limiet voor de bijdrage ook overschrijden als een werknemer uitvalt met een reden waar ze geen grip op hebben. Een spijtige samenloop van omstandigheden maakt soms het verschil, klinkt het. ‘Voor de responsabiliseringsbijdrage wordt inderdaad geen onderscheid gemaakt naargelang de oorzaak van de arbeidsongeschiktheid’, bevestigt de hr-dienstverlener Securex.

‘Bij ons ging het om drie van de 230 medewerkers die in hetzelfde kwartaal zijn uitgevallen door een verlieservaring of kanker’, zegt Kaesteker. Om de boete te vermijden zou hij de werknemers naar een re-integratietraject kunnen begeleiden. ‘Maar hen snel weer aan het werk krijgen, is absoluut niet mijn prioriteit. Voor mij is ook dat zorg dragen voor je personeel.’

Een andere werkgever in de zorgsector die anoniem wil blijven, overschreed eveneens de drempel nadat een derde werknemer was uitgevallen na een kankerdiagnose. ‘De zorgsector komt geld en handen tekort en onze budgetten zijn al jaren niet meer geïndexeerd, maar de overheid gaat ons wel beboeten en zeggen dat we een beter welzijnsbeleid moeten voeren? Dat is de wereld op zijn kop.’

Wachtlijst

Met de betaalde 'boete' hadden beide werkgevers een arbeidskracht kunnen aanwerven, klinkt het. Nu belandde het bedrag in een fonds dat inzet op preventie. Om de kans op uitval bij het personeel te verkleinen neemt vzw Ruyskensveld nu minder jongeren op, hoewel de wachtlijsten in de bijzondere jeugdzorg ellenlang zijn. ‘We laten een zevental bedden vrij. Dat druist in tegen waar we voor staan, maar we kunnen dit niet langer volhouden.’

Hoe de volgende regering staat tegenover de responsabiliseringsbijdrage is afwachten. Een van de ‘supernota's’ van formateur Bart De Wever (N-VA) vermeldt het voornemen om de sancties te vervangen door een model waarbij de desbetreffende werkgevers een deel betalen van de uitkering die het RIZIV verstrekt.