Twijfels over duurzame palmolie bij Vandemoortele en andere topbedrijven

Vandemoortele, bekend van zijn margarine, mayonaise en diepvriescroissants, zet al jaren in op duurzaamheid. Het West-Vlaamse familiebedrijf, dat vorig jaar ruim 1,7 miljard euro omzet draaide met zo’n 4.000 werknemers, verbindt er zich sinds 2015 toe om gecertificeerde duurzame palmolie te gebruiken voor zijn producten. Dat moet uitbuiting en ontbossing bij de palmolieproductie tegengaan.

In alle transparantie publiceert Vandemoortele online lijsten van alle productiesites in de wereld, vooral in Indonesië en Maleisië, vanwaar de groep haar palmolie haalt. Al zeker sinds 2018 en nog tot en met de eerste helft van vorig jaar stonden daar naargelang het jaar 1 tot wel 17 sites op van First Resources, een palmolieleverancier uit Indonesië.

First Resources haalde nooit eerder de Belgische pers. Maar tegenover de buitenwereld gaat het bedrijf er prat op dat zijn palmolie duurzaam wordt geteeld, zonder natuurlijke grondstoffen uit te putten en met bescherming van natuur en milieu. First Resources levert palmolie voor de producten van grote westerse merken, zoals cosmetica, voedingsmiddelen en biobrandstof.

Maar die duurzaamheidsclaim wordt nu in twijfel getrokken door 14 getuigenissen van voormalige werknemers van het bedrijf. De getuigenissen zijn een jaar lang verzameld door de redactie van de Britse non-profit The Gecko Project voor een internationaal onderzoek waaraan De Tijd sinds augustus meewerkt. De getuigenissen geven aan dat de Indonesische miljardairsfamilie Fangiono die achter First Resources zit ook aan de touwtjes trekt bij drie bedrijven die al meer bos hebben gekapt dan gelijk welk ander bedrijf in Zuidoost-Azië.

De banden met First Resources blijken ook bij Vandemoortele ter discussie te staan. ‘Tot het eerste semester van 2022 maakte First Resources deel uit van onze aanleveringsketen. Of dat zo blijft, hangt af van verder onderzoek’, reageert Marc Croonen, topman Human Resources, Sustainability & Communication bij Vandemoortele.

‘We werken met een klachtenmechanisme, dat de jongste aantijgingen tegen First Resources bekijkt. We hebben contact opgenomen met onze directe leveranciers en vroegen hen samen met First Resources een onderzoek in te stellen. Dat loopt momenteel. Als de beschuldigingen tegen First Resources worden bevestigd, zullen we onze leveranciers vragen alle zaken met hen stop te zetten. Tot er finaal uitsluitsel is, heeft Vandemoortele zijn leveranciers gevraagd geen palmolie van het bedrijf te leveren.’

Het concrete geval illustreert in elk geval hoe het anno 2023 nog altijd moeilijk is voor bedrijven om zeker te zijn dat ze alleen duurzame palmolie gebruiken, zelfs voor Vandemoortele, dat bekendstaat als een voortrekker op het vlak van duurzaamheid.

Bedrijfslied

De 14 ex-werknemers die getuigen, waren tussen 2011 en 2022 in dienst bij First Resources of een van de drie andere, twijfelachtige Indonesische bedrijven (FAP Agri, Ciliandry Anky Abadi (CAA) en New Borneo Agri). Ze wilden alleen getuigen op voorwaarde dat ze anoniem bleven, want de meesten werken nog altijd in de palmolie-sector.

Het gros van de getuigen beschouwde de drie bedrijven die regenwoud kappen en First Resources als een deel van dezelfde bedrijvengroep. Een van de drie bedrijven, FAP Agri, kapte al meer dan 145.000 hectare bos in de afgelopen 15 jaar. Het is ook verwikkeld in geschillen met de inheemse gemeenschappen in afgelegen delen van Borneo.

De getuigen vertellen dat ze First Resources-uniformen droegen terwijl ze voor de andere bedrijven werkten. Ze zongen hetzelfde bedrijfslied dat verwees naar de First Resources Group en in hetzelfde kantoor werden zowel gegevens geanalyseerd van First Resources als van de andere bedrijven.

Een werknemer die meerdere jaren voor zowel dochterondernemingen van First Resources als voor twee van de andere drie bedrijven werkte, vertelde The Gecko Project dat hij het 'normaal' vond dat hij werkte voor de verschillende bedrijven. 'Ik wist het vanaf het begin: het is allemaal First Resources', zei de medewerker. ‘Het management is hetzelfde, veel dingen zijn hetzelfde. Er was niets vreemds aan.’

Greenpeace

Al voordat Vandemoortele onlangs zijn banden met First Resources opschortte, in afwachting van verder onderzoek, waren al verdachtmakingen geuit tegen de leverancier. In 2018 publiceerde de milieuorganisatie Greenpeace tal van vaststellingen die erop wezen dat First Resources banden had met leveranciers die verantwoordelijk waren voor de vernietiging van het regenwoud. Toen al stopte Unilever, de gigant in persoonlijke verzorgingsproducten, met het kopen van palmolie van het bedrijf.

Maar First Resources bleef zichzelf promoten als duurzaam. Het bleef leveren aan andere grote westerse bedrijven, zoals de Amerikaanse agro-industriereus Cargill. ‘Toen Greenpeace zijn rapport in 2018 uitbracht, hadden wij nog niet ons huidige klachtenmechanisme’, zegt Croonen van Vandemoortele daarover. ‘De jongste vier jaar zijn onze duurzaamheidsinspanningen fors toegenomen.’

Net als Vandemoortele wachten ook andere bedrijven zoals Colgate-Palmolive en het Nederlandse voedingsbedrijf Upfield op nieuwe onderzoeksresultaten. Ze vertrouwen daarvoor op de Roundtable on Sustainable Palm Oil (RSPO) om de duurzaamheid van het bedrijf te beoordelen. Dat is een internationale, vrijwillige certificeringsorganisatie die al sinds 2004 bestaat en waarvan First Resources lid is. Vandemoortele is sinds 2009 lid van de RSPO.

Die organisatie vertrouwt op haar beurt op externe accountantskantoren om klanten door te lichten en te certificeren. Uit onderzoek van ICIJ blijkt echter dat auditors die bedrijven certificeren voor organisaties zoals de RSPO met alarmerende regelmaat producten valideren die toch gelinkt zijn aan ontbossing en andere schadelijke praktijken.

Al in 2021 diende een anonieme partij een klacht in bij de RSPO tegen First Resources. Die beweerde toen ook al dat het bedrijf ‘eigendom, controle en invloed’ had over twee van de andere drie bedrijven (FAP Agri en Ciliandry Anky Abadi), die ze ook al verantwoordelijk achtte voor ontbossing, aantasting van veengebieden en het schenden van inheemse rechten. De klacht is publiekelijk te vinden op de RSPO-website. Na meer dan twee jaar wordt de klacht nog altijd afgewogen.

Britse Maagdeneilanden

In een reactie aan onze collega’s van de Duitse krant Süddeutsche Zeitung ontkende een woordvoerder van First Resources dat het bedrijf banden heeft met de drie andere bedrijven. Alleen het bedrijf FAP Agri zou volgens de woordvoerder ‘op ad-hocbasis’ als leverancier hebben gefungeerd. Ook de topman van dat bedrijf FAP Agri benadrukt dat het bedrijf geen ‘financiële, juridische en operationele’ banden heeft met First Resources.

Maar geen van beide bedrijven ging in op vragen van ICIJ over zijn ontdekking dat de zus van de First-Resources-CEO de controlerende aandeelhouder is van zowel FAP Agri als een van de uiteindelijke begunstigden van een vennootschap die First Resources-aandelen bezit. Ook de Pandora Papers, die we met ICIJ al in 2021 uitbrachten, wijzen op zulke linken tussen de familie Fangiono en FAP Agri. Dat laatste blijkt een meerderheidsaandeelhouder te hebben op de Britse Maagdeneilanden, waarvan de Fangiono-zus eigenaar is en die deel uitmaakt van een breder netwerk van postbusvennootschappen van de Fangiono-familie.

De broers en zussen van de familie Fangiono brachten First Resources in 2007 naar de beurs van Singapore. Ze hervormden het bosbouwbedrijf van hun vader, Martias Fangiono, dat toen al lang werd geplaagd door schandalen.

In 2007 was Martias door een Indonesische rechtbank schuldig bevonden aan het overtreden van de Indonesische anticorruptiewet door samen te zweren met lokale functionarissen om illegaal houtkapvergunningen te krijgen. Hij kreeg anderhalf jaar gevangenisstraf en een boete van 38 miljoen dollar, het bedrag dat de staat had verloren door de illegale houtkap. 

In een persbericht beweerde First Resources dat het in 2022 een omzet van 1,2 miljard dollar boekte, financieel zijn ‘beste prestatie’ sinds zijn notering op de beurs van Singapore. In het duurzaamheidsverslag dat First Resources op zijn website publiceerde, verzekerde het investeerders en klanten dat zijn toeleveringsketen ‘transparant’ is en dat het zijn leveranciers aanmoedigde zich aan zijn milieunormen te houden.

Het onderzoek van ICIJ wijst op gaten in de rapportageregels van de Singapore Exchange, waardoor beursgenoteerde bedrijven zogenaamde duurzaamheidsrapporten kunnen publiceren zonder dat een onafhankelijke speler de groene claims hoeft te controleren. Uit een recent onderzoek van de consultant EY en de accountant CPA Australia bleek dat vorig jaar slechts 10 procent van de 240 in Singapore genoteerde bedrijven die klimaatrisico's bekendmaakten hun rapporten onafhankelijk lieten controleren.