Russisch leger vergaarde westerse toptechnologie via België

Terwijl speciale eenheden bij het ochtendkrieken met touwen uit twee helikopters klommen, sneuvelden de ramen en deuren van een witte villa in een rustige buitenwijk van de Zweedse hoofdstad Stockholm. De inwoners waren amper wakker, nog in onderbroek, toen de speurders hun huis binnenstormden en hen op de grond dwongen met de handen op het hoofd. Niemand kon de laptops op de keukentafel nog vernietigen of documenten, harde schijven en gsm’s doen ver­dwij­nen. Het dubbelleven van de Rus Sergej Skvortsov, die er al jaren samen met zijn vrouw woonde, was doorgeprikt.

Tussen de tientallen visitekaartjes van Skvortsovs Russische en Zweedse zakenrelaties vonden de speurders in het huis ook een kaartje van Hasa-Invest, een bedrijf uit Knokke-Heist. Achter dat bedrijf zit de Knokse zakenman Hans De Geetere. Hij werd in de jaren 90 samen met zijn broer verdacht van grootschalige btw-fraude rond hun computerbedrijf ATC, waarbij alle 35 verdachten in de zaak finaal werden vrijgesproken wegens verjaring.

Visitekaartje

Het Belgische visitekaartje is te zien op een gerechtelijke foto van de spectaculaire huiszoeking die dateert van november vorig jaar. De Tijd kon de foto’s en meer dan 2.000 andere gerechtelijke documenten uit het dossier tegen Skvortsov inkijken samen met collega-onderzoeksjournalisten van de Zweedse krant Expressen en het Estse Delfi. Zo volgden we het spoor van een heimelijk bedrijvennetwerk van de Russische militaire inlichtingendienst GRU waarin de Rus met Zweeds paspoort meedraaide en dat ook leidt naar ons land.

Skvortsov is geboren in Moskou in 1963, maar al in de jaren 90 verhuisd naar Zweden. Samen met zijn Russische vrouw, met wie hij twee kinderen kreeg, leidde hij het bedrijf Instrument Electronics in Stockholm. Dat had hij opgericht in 2005 en was gespecialiseerd in de import en export van microchips en andere hoogtechnologische onderdelen.

Maar zijn Zweedse bedrijf bleek vooral één grote ‘klant’ te hebben: het Russische hoogtechnologische elektronicabedrijf Radioexport, waar Russische inlichtingenofficieren de plak zwaaien. Radioexport - later omgedoopt tot Network Technologies - verzamelde westerse technologie voor het Russische militaire apparaat en belandde om die reden in september 2016 op de Amerikaanse sanctielijst.

Radioexport werd bevoorraad door een clandestien netwerk van bedrijven in de VS en Zweden. Geen toeval: die landen staan respectievelijk op de derde en de tweede plaats in de ranglijst van meest innovatieve landen ter wereld, terwijl Rusland achterophinkt op plaats 51. Ook de betalingen voor de westerse technologie verliepen via omwegen, langs rekeningen en bedrijven in landen als Zwitserland, Estland en Cyprus.

Het Russische leger kon via Radioexport de hand leggen op geavanceerde westerse halfgeleiders en microprocessoren die worden gebruikt in gevechtsvliegtuigen, raketsystemen, slimme munitie, radars, satellieten en andere militaire ruimtetechnologie. Zulke westerse onderdelen zijn tijdens de oorlog in Oekraïne al teruggevonden in Russische wapens.

Leffe en vis

Skvortsovs bedrijf in Stockholm zocht zijn toevlucht tot Belgische handlangers om de goederen tot in Rusland te krijgen. De Zweedse inspectiedienst ‘voor strategische producten’ had al in juli 2014 zijn zendingen naar Rusland tegengehouden, omdat de uitgevoerde technologie ook militaire doelen kon dienen. Het verbod van Zweden was geldig voor de hele EU. Toch werd al meteen in 2014 en 2015 een deel via België verscheept naar Rusland.

Officieel verkocht het Zweedse bedrijf de producten aan Hasa-Invest, dat behalve De Geetere amper werknemers telde. In de Zweedse gerechtelijke documenten staat te lezen dat de goederen in ons land gewoon werden herverpakt om alsnog via verschillende zendingen uitgevoerd te worden naar Radioexport in Moskou. Slechts in één geval zou de Belgische douane een zending in beslag hebben genomen omdat ze vermoedde dat een exportverbod gold voor de lading.

Ook een Russische spilfiguur in het netwerk opereerde lange tijd vanuit België. De intussen 77-jarige Vladimir K., een oudgediende van de Russische militaire inlichtingendienst GRU, vertoefde op het moment van de eerste dubieuze leveringen in ons land. Hij had de Belgische route aangebracht bij Skvortsov in Zweden. Hoewel het toenmalige LinkedIn-profiel van Vladimir K. vermeldde dat hij ‘commercieel directeur’ bij Hasa-Invest was, staat in de gerechtelijke documenten dat hij vanaf 2012 achter de schermen, via een Cypriotische firma, de controle had overgenomen bij Skvortsovs Zweedse bedrijf.

De Rus onderhield vanuit ons land contacten met Radioexport in Moskou en met andere Russische GRU-inlichtingenofficieren die er de plak zwaaiden. Hij sprak met hen onder andere af in een Belgisch restaurant, ‘bij een Leffe en een visgerecht’.

Chats

De Zweden vonden chatberichten terug tussen de gsm-nummers van Skvortsov en De Geetere, verstuurd tussen 2017 en 2020. Daarin vallen namen van Amerikaanse bedrijven die ook meedraaiden in het Russische netwerk en die in 2016 en 2022 in de VS tegen de lamp liepen met arrestaties, aanklachten en sancties tot gevolg. In het najaar van 2017 spraken de twee over een Amerikaans technologiebedrijf waarmee Hasa-Invest begin 2016 gehandeld zou hebben, en dat eind dat jaar werd aangepakt door de FBI. Twee inwoners van New York en twee Russen werden gearresteerd voor de illegale export van gevoelige technologie naar Rusland. De Russen en De Geetere bleken volgens de onderschepte berichten ook te twisten over miljoenen euro’s aan betalingen.

In september vorig jaar belandde Hasa-Invest zelf op de Amerikaanse sanctielijst, maar niet voor technologieleveringen aan Rusland, wel aan China. Die sanctie was na 180 dagen afgelopen. Eind vorig jaar werd het Knokse bedrijf failliet verklaard, nadat het in zijn jaarrekeningen al sinds 2014 geen officiële resultaten meer had vermeld. De Geetere blijkt in april vorig jaar echter een nieuw bedrijf opgericht te hebben op Cyprus.

‘Ik kan niet geloven wat er over Skvortsov verteld wordt’, reageert De Geetere. ‘Hij stuurde ons elke week drie à vier kartons met spoelen en weerstandjes en zo, en wij kochten ook goederen aan en stuurden ze dan naar Rusland. Dat die ook voor militaire doeleinden zouden dienen, is veel blabla. Dat waren allemaal prullen. Ik heb de vergunningen gezien en die waren oké. Onze Russische klant, Radioexport, was een groot bedrijf dat veel invoerde en ook perfect in orde was, tot de Amerikanen het in 2016 op de sanctielijst zetten.’

‘Ik ben met Skvortsov in contact gekomen via Vladimir K., die bij mij werkte van 2007 tot 2015. Dat laatste jaar kreeg hij geen werkvergunning meer omdat de Staatsveiligheid schreef dat wij hier in Knokke, op ons bureau met drie mensen, een ‘raketfabriek’ hadden. Ik kende Vladimir al 30 jaar, maar ik wist niet dat hij ooit voor de Russische inlichtingendienst gewerkt zou hebben. Dat maakt van hem nog geen gangster: wat iemand in zijn vorig leven deed als job maakt geen verschil. Ik sta vandaag ook zelf op geen enkele sanctielijst meer.’

Het proces tegen Skvortsov wegens ‘illegale inlichtingenactiviteiten’ tegen Zweden en de VS vond afgelopen maand plaats in Stockholm. Dat gebeurde om veiligheidsredenen deels achter gesloten deuren. De openbaar aanklager vorderde vierenhalf tot vijf jaar cel voor Skvortsov, die volhoudt onschuldig te zijn. De uitspraak volgt op 26 oktober.