De moneymakers van de schuldenindustrie

Er zijn circa 560 gerechtsdeurwaarders in België actief, en niemand die nog twijfelt wie de grootste is. Dat is Modero. In amper twintig jaar tijd ontpopte de Antwerpse speler zich tot een ‘monsterassociatie’ met 21 voltijdse deurwaarders, ruim 200 werknemers, negen lokale vestigingen en een netwerk van partners verspreid over het hele land.

Sinds Jan De Meuter (57) - ook wel ‘de Richard Gere van de sector’ genoemd wegens zijn opvallende gelijkenis met de Amerikaanse acteur en zijn commerciële flegma - in 2001 aan de leiding kwam van het kantoor, probeert hij ‘de grenzen van het beroep te verleggen’.

De wijziging van de naam in Modero in 2008 was dan ook niet toevallig. Zowel in het Spaans als in het Italiaans verwijst dat woord naar ‘ik bemiddel’. Dat het bedrijf van schuldbemiddeling een zeer succesvolle hoofdactiviteit heeft gemaakt, doet echter steeds meer de wenkbrauwen fronsen in de sector.

Twee petjes

Eigenlijk heeft een deurwaarder in België twee petjes op. Hij is een ambtenaar die erop moet toezien dat vonnissen worden uitgevoerd, dat goederen in beslag worden genomen en dat wie voor een rechtbank dient te verschijnen daarvan op de hoogte wordt gebracht met een dagvaarding. Maar hij is ook een zelfstandige die voor zijn eigen inkomen moet zorgen. En de invordering van schulden is daarvan een belangrijk onderdeel geworden.

Diverse kantoren hebben zich de voorbije jaren op die lucratieve groeimarkt gestort. In die mate dat de concurrentie met de incassobureaus vlijmscherp is geworden. ‘De verhoudingen zijn compleet zoek’, zegt Guy Colpaert, managing director van het incassobedrijf Intrum België. ‘Een gerechtsdeurwaarder is de enige die schulden kan invorderen na een tussenkomst van de rechter. Daarop heeft hij het monopolie. Maar net zoals een notaris, die in concurrentie kan gaan met een vastgoedmakelaar, mag een gerechtsdeurwaarder ook geldschulden invorderen zonder tussenkomst van de rechter, wat per definitie een commerciële activiteit is. Dat creëert een erg dubbelzinnige situatie.’

Grote kantoren zoals Modero, maar ook De Proost, Ronny Robert, Dikaioma, Gerhanko, De Wilde & Baele of Omerus zijn al jaren toonaangevend in grote invorderingsopdrachten. Ze nemen, net zoals incassobureaus, deel aan aanbestedingen van OCMW-centra, ziekenhuizen, postorderbedrijven, verzekeraars, banken, telecomoperatoren en energieleveranciers. En ze proberen zo goedkoop mogelijk - vaak tegen ‘no cure, no pay’ - de orders binnen te rijven.

‘We zijn daardoor de facto in een commerciële logica terechtgekomen’, zegt Ivo Goeyens, oud-voorzitter van de Nationale Kamer van Gerechtsdeurwaarders (NKGB). ‘Een logica die de onafhankelijkheid en de onpartijdigheid van de gerechtsdeurwaarder in het gedrang brengt. Een schuldeiser met duizend onbetaalde facturen stelt niet als eerste bekommernis de fijngevoelige behandeling van ‘zijn debiteur’ voorop. Wel een zo snel mogelijke inning, een zo summier mogelijke administratie en een zo goedkoop mogelijke service.’

Prijsafspraken

In principe mag een gerechtsdeurwaarder met niemand prijsafspraken maken of kosten delen. Toch gebeurt dat in de praktijk steeds vaker. Een ziekenhuis met een berg onbetaalde facturen vraagt bijvoorbeeld aan een deurwaarderskantoor om die in te vorderen, en beide spreken af dat de gerechtsdeurwaarder geen factuur stuurt als een schuld niet kan worden ingevorderd.

Voor de gerechtsdeurwaarder is dat een financieel risico, maar door het enorme volume aan onbetaalde ziekenhuisfacturen die wél worden betaald, kunnen grotere kantoren zich een aantal onwillige debiteurs veroorloven. En als er na de minnelijke invordering nog altijd te veel rekeningen openstaan, is er de gerechtelijke procedure, waarbij de deurwaarder zijn inkomsten verzekerd ziet door de wettelijk vastgelegde tarieven.

‘Alles draait rond volume, winst en zelfbehoud’, zegt Intrum-CEO Colpaert, die de voorzitter is van Socrem, een door de incassobureaus opgestart platform voor sociaal verantwoorde schuldinvordering. ‘Hoe meer dossiers voor minnelijke invordering een gerechtsdeurwaarder binnenhaalt, hoe groter het aantal onbetaalde facturen dat in de gerechtelijke fase kan terechtkomen en hoe mooier de verdienste die hij kan opstrijken.’

Vorig jaar werkten twee experts - een oud-notaris en een gerechtsdeurwaarder - een lijvig rapport van 157 bladzijden af voor minister van Justitie Koen Geens (CD&V), dat als basis moest dienen voor de modernisering van het beroep. Ze trokken aan de alarmbel: volgens hen werd ‘het economische voortbestaan van de kantoren op de helling gezet’ doordat deurwaardersexploten almaar zeldzamer worden en doordat het aantal rechtszaken vermindert als gevolg van de stijging van de gerechtskosten.

Van die financiële problemen valt in de praktijk echter weinig te merken. Het verdienmodel van de gerechtsdeurwaarders in Vlaanderen en Brussel is kerngezond. Dat blijkt uit een doorlichting van De Tijd. Slechts een heel kleine minderheid van de kantoren is verlieslatend of heeft een negatief eigen vermogen. De grote meerderheid presteert bijzonder goed en 41 procent van de kantoren is zelfs uitermate winstgevend.

Erg sterke buffer

Niet minder dan 63 van de 154 kantoren boekten in de afgelopen drie boekjaren een nettowinst of keerden zichzelf een dividend uit van minstens een half miljoen euro. Hun eigen vermogen is ruimschoots groter dan de schulden, wat wijst op een erg sterke financiële buffer. Ze bezitten honderdduizenden euro’s aan liquide middelen, waarvan vaak een groot deel in beleggingen zit. En de vastgoedbelangen die op de balans staan, zijn niet gering.

Modero spant de kroon. In 2017 keerde het Antwerpse kantoor, dat volledig in handen is van CEO De Meuter, zichzelf een dividend uit van 17,4 miljoen euro. De jongste jaarrekening vermeldt een nettowinst van 3,5 miljoen op een omzet van 23,3 miljoen euro: goed voor een winstgraad van 15 procent. Dat zijn uitzonderlijk hoge cijfers voor een gerechtsdeurwaarder.

Maar Modero is niet de enige. Ook Gerhanko, een Kortrijkse associatie van elf gerechtsdeurwaarders en 35 medewerkers, wist in de afgelopen drie jaar een totale nettowinst te boeken van 4,9 miljoen euro en keerde zichzelf een dividend uit van 4,7 miljoen euro. Zijn confrater De Proost uit Turnhout was dan weer - met vijf gerechtsdeurwaarders en 21 werknemers - goed voor een nettowinst van 4,7 miljoen, waarvan 3 miljoen euro werd uitgekeerd.

Als we de cijfers van de 20 meest rendabele kantoren in Vlaanderen en Brussel op een rij zetten, dan waren die alleen al goed voor 98 miljoen euro aan opgestapelde of uitgekeerde winst in amper drie jaar tijd (zie tabel). Het zijn opmerkelijke cijfers voor een ambt dat twee statuten combineert: dat van zelfstandige met een vrij beroep en ambtenaar met een aantal wettelijk vastgelegde taken.

Ironisch genoeg kreeg het verdienmodel van de deurwaarders in 2016 nog een extra injectie, toen Geens besliste het eenzijdig betalingsbevel in te voeren. Door die regeling hoeven bedrijven hun onbetwiste facturen op andere bedrijven niet meer via de rechtbank te innen, maar kunnen ze dat rechtstreeks doen via de deurwaarder. Het doel was de werklast bij de rechtbanken te verlichten. Maar de gerechtsdeurwaarders profiteerden ervan.

‘De nieuwe procedure werd een echte moneymaker’, zegt deurwaarder Patrick Van Buggenhout, die in 2009 MyTrustO opstartte, een initiatief dat de ethische invordering van schulden centraal stelt. ‘Het was een cadeau voor de sector, en zeker voor de grotere kantoren. De regeling is ze op het lijf geschreven. Door de invordering via de rechter te vervangen door een betalingsbevel dat door een deurwaarder wordt uitgevoerd, kreeg de sector een krachtig instrument in handen om nog meer schulden massaal in te vorderen. De drempel werd erdoor verlaagd.’

Grote spelers zoals Modero maakten er handig gebruik van. Yves De Mild, de financieel directeur van Modero, richtte in 2017 Go Solid op. Die vennootschap lokt ondernemers met de royale belofte dat ze ‘helemaal kosteloos’ de invordering van hun onbetaalde facturen opvolgt. ‘U leest het goed’, staat op de website. ‘Het risico op gerechtskosten is op voorhand uitgesloten. Bovendien vragen we geen waarborg of voorschot. U ontvangt gemiddeld binnen een maand tijd uw geld.’

Go Solid profileert zich als een zelfstandige vennootschap, maar in de praktijk werkt het naadloos samen met het Modero-netwerk om de schulden in te vorderen. ‘We kunnen rekenen op de expertise van meer dan 50 gerechtsdeurwaarders en meer dan 200 medewerkers’, klinkt het als in een verkoopbrochure. ‘Wilt u de proef op de som nemen? Bezorg ons uw openstaande facturen en wij gaan meteen met uw dossier aan de slag!’

Wrevel

Die vlotte en proactieve aanpak leidt tot heel wat wrevel in de sector. ‘Zo worden incassobureaus en gerechtsdeurwaarders op één hoop gegooid’, zeggen critici. Het leidt ertoe dat schuldenaars met brieven worden overspoeld en vaak ook het slachtoffer zijn van intimidatie. Onlangs veroorzaakte het Leuvense deurwaarderskantoor VD&J nog commotie door in een brief aan een gedupeerde te dreigen ‘met de vrachtwagen langs te komen’ en over te gaan tot ‘oplading van de hele inboedel en beslag te leggen op uw inkomen’. Het kantoor werkte in opdracht van de stad Leuven.

Het stadsbestuur kwam zwaar onder vuur te liggen op Facebook. De schuldenaar bleek vier dagen te laat te zijn met de betaling van 100 euro. Met inbegrip van de intresten ging het om een totaalbedrag van 372 euro. Burgemeester Mohamed Ridouani (sp.a) greep meteen in. ‘Dit is ontoelaatbaar’, klonk het.

Ingewijden zijn echter niet verrast. ‘Heel wat deurwaarders maken vanuit hun afgeschermde monopolie misbruik van hun ambt en zijn er de oorzaak van dat mensen niet meer uit de schulden geraken en verzuipen in een neerwaartse spiraal’, zegt Godfried Van de Perre, zaakvoerder bij MyTrustO. Een afrekening door Modero van een ziekenhuisfactuur van 45 euro, gedateerd op 1 oktober 2015, waarvoor 3.250 euro kosten werden aangerekend, illustreert dat. ‘We hebben zo honderden voorbeelden. De toenemende schuldarmoede wordt in deze context stilaan een structureel probleem.’

De invloed van kantoren à la Modero is de jongste jaren nog versterkt door de schaalvergroting die in justitie werd doorgevoerd. In 2014 werd het gerechtelijk landschap volledig hertekend, en kreeg België 12 gerechtelijke arrondissementen in plaats van 27.

Die territoriale herverkaveling had tot gevolg dat de deurwaarders sneller dossiers aan elkaar gingen doorspelen. Daardoor kwam een ‘feodaal’ systeem op gang waarbij de gerechtsdeurwaarder die het contract sloot met de opdrachtgever de broodheer werd van andere confraters, die dan als een soort onderaannemers functioneerden.

Scheefgetrokken

De verhouding tussen de gerechtsdeurwaarders werd er grondig door scheefgetrokken. Een tiental grotere kantoren ging met het gros van het volume aan invorderingen lopen. Algauw was het hek van de dam. ‘Grote kantoren werden snel veel groter en kleinere kantoren steeds afhankelijker’, zegt oud-NKGB-voorzitter Goeyens. ‘De individuele gerechtsdeurwaarders of kleine associaties werden de dupe.’

Voeg daarbij de beperkte toegang tot het beroep - de 560 gerechtsdeurwaarders in ons land zijn voor het leven benoemd - wat ertoe leidt dat gerechtsdeurwaarderskantoren vaak uitgroeien tot onaantastbare dynastieën, verankerd in een monopolie. Enkele machtige clans beheersen het hele korps en regelen in de Nationale Kamer hun zaken met het oog op profijt, zelfbehoud en eigenbelang, zeggen critici.

‘De unitaire structuur van de Nationale Kamer is hopeloos achterhaald en heeft, behalve wat goedkoop corporatisme, inhoudelijk nog weinig te bieden’, merkt Goeyens op. ‘Ook het studiecentrum is geen toonbeeld van efficiëntie en transparantie. Een gebrek aan dynamiek, te weinig diepgang en een tekort aan dossierkennis leiden niet tot grote meerwaarde.’

Diverse gerechtsdeurwaarders blijven erop hameren dat het van groot belang is dat een invordering correct, humaan en transparant verloopt zonder nutteloze kosten te veroorzaken. ‘De sociale rol van de deurwaarder mag niet uit het oog worden verloren. Anders komen bepaalde confraters in een slecht daglicht te staan en ontstaat nefaste publiciteit voor het beroep.’

Risico

Ook huidig NKGB-voorzitter Frank Maryns benadrukt dat gerechtsdeurwaarders geen schulden ‘produceren’, maar ze eerder proberen weg te werken door te bemiddelen en haalbare oplossingen aan te reiken. Toch verbergt hij niet dat de dominantie van de grote kantoren een risico is. ‘Deurwaarders wordt vaak gevraagd te werken tegen dezelfde voorwaarden als incassobureaus, dus met vaste kosten en andere regels. Kleinere kantoren kunnen niet altijd beantwoorden aan de voorwaarden van het lastenboek. Ze worden onwillekeurig uitgesloten en verliezen veel marktaandeel. Er is dus wel degelijk een probleem.’

Hoe hij die kwestie dan wil aanpakken, blijft onduidelijk. Duidelijk partij kiezen kan hij niet. Het blijft de opdracht van de Kamer ‘oog te hebben voor de noden van elk kantoor en erover te waken dat iedereen zich houdt aan de deontologie en de vigerende wetgeving’.