De menopauze op de werkvloer | 'Een extra verlofdag werkt stigmatiserend'

Ze was een goede slaper. Tot twee jaar geleden. Plots lag Pris Buysmans elke nacht wakker. ‘Vanaf 3 uur kon ik de slaap niet meer vatten, wat ik ook deed. Ik snapte er niets van’, zegt de 55-jarige carrièrecoach. Enkele maanden later kreeg ze er een ander probleem bij: opvliegers. Toen begon het te dagen. ‘Het zal de overgang zijn.’

Buysmans voelde zich almaar slechter in haar vel, maar dacht dat daar niets aan te doen was. ‘Ook op mijn werk was ik mezelf niet meer. Ik voelde me moe. En beschaamd ook, omdat ik voortdurend in zweten uitbarstte. Tijdens gesprekken met cliënten kon ik me soms moeilijk concentreren.’

Veel vrouwen tussen veertig en vijftig hebben gelijkaardige ervaringen. Vaak is er een link met de perimenopauze, de hormonale schommelingen die voorafgaan aan het onvruchtbaar worden. Bij de meerderheid gaat die gepaard met fysiek en mentaal ongemak. Ook later, in de menopauze, kunnen er nog heel wat klachten zijn. De symptomen variëren per persoon, maar komen vaak neer op warmteopwellingen, slaapproblemen, hersenmist, stemmingswisselingen en gewrichts- of spierpijn.

Zulke klachten stoppen niet als de werkdag begint. Ze zijn ook voelbaar op het kantoor, voor de klas of in de fabriek. En toch wordt er amper over gesproken.

Taken herverdelen

De omvang van het probleem is aanzienlijk. Volgens het Belgisch statistiekbureau Statbel wordt een op de vijf jobs uitgevoerd door een vrouw in de overgang of de menopauze. Een studie van de Universiteit Gent en het sociaal secretariaat Securex wees vorig jaar uit dat de helft van de vrouwen in de menopauze hinder ondervindt tijdens het werk. Ze zijn aan het einde van de werkdag meer uitgeput en lopen een sterk verhoogd risico op een burn-out.

In een land met een krappe arbeidsmarkt en ruim 500.000 langdurig zieken is dat een ernstig probleem. Zeker in sectoren als de zorg en het onderwijs, waar veel vrouwen werken en de tekorten groot zijn. Steeds meer bedrijven komen daardoor tot het besef: we moeten hier iets aan doen.

Maar wat? Vlaams minister van Gelijke Kansen Gwendolyn Rutten (Open VLD), die al vaker getuigde over haar perimenopauze, gaf deze week een voorzet. Ze presenteerde een actieplan waarmee ze voor de 29.500 ambtenaren bij de Vlaamse overheid ‘een perimenopauzevriendelijk beleid’ wil ontwikkelen. De eerste stap is: bewustwording creëren bij het top- en middenkader, de hr-professionals en de leidinggevenden. Via opleidingen en campagnes zullen zij informatie over de perimenopauze krijgen.

‘Het doel is een cultuur te creëren waarin vrouwen zich gesteund voelen en met hun collega’s en leidinggevenden kunnen praten over de perimenopauzeklachten die impact hebben op hun werk’, zegt Rutten, die ook de afwezigheid onder ambtenaren beter gaat monitoren. Uit de cijfers van de Vlaamse overheid blijkt dat vrouwen onder de 60 jaar beduidend vaker afwezig zijn wegens burn-out, met een piek tussen 40 en 44 jaar.

De komende maanden gaat de Vlaamse overheid onderzoeken welke maatregelen nodig zijn voor vrouwen die lijden onder de perimenopauze. In het lijstje met opties staan: meer pauzes inlassen, later aan de werkdag beginnen, taken aanpassen of in het team herverdelen. Evengoed kan in extra begeleiding worden voorzien of kan de werkplek worden aangepast, bijvoorbeeld met extra ventilatoren of aangepaste uniformen.

Explorerende fase

Volgens Sofie Lameire, psycholoog bij Securex, maken nog meer bedrijven die denkoefening. ‘Na onze studie zijn we in verschillende grote en vooral internationale bedrijven presentaties gaan geven. Informatie over de perimenopauze is trouwens niet alleen nuttig voor leidinggevenden, maar ook voor de werknemers zelf. Er is nog veel onwetendheid over wat de overgang is en hoe je er als vrouw mee kan omgaan.’

Alleen informeren is volgens Lameire niet genoeg. In een ideaal scenario vinden vrouwelijke werknemers de weg naar hun leidinggevende of wordt het besproken met de bedrijfsarts, zodat die mee naar oplossingen kunnen zoeken.

Buysmans bracht het onderwerp op haar werk nooit ter sprake, omdat ze het te gênant vond. ‘Als een collega met een waaier achter een pc zit te wapperen omdat ze het ineens te warm heeft, wordt daar toch nogal snel lacherig over gedaan.’

Een uitgewerkt of verankerd perimenopauzebeleid lijkt nog niet in veel Belgische bedrijven te bestaan. Er wordt wel aan gewerkt, stelt onder meer Colruyt Group, dat onlangs een rondetafelgesprek bij Rutten bijwoonde. ‘We zitten nog in de explorerende fase’, klinkt het bij de supermarktketen. De kans lijkt wel klein dat er specifieke maatregelen komen voor vrouwen in de menopauze. ‘We vinden een holistisch en breed gezondheidsaanbod belangrijker.’ De keten verwijst naar een programma dat medewerkers coacht op het vlak van voeding, beweging en stress. ‘In die context willen we verder kijken.’

In het buitenland zijn al langer voorbeelden te vinden. De Deense speelgoedfabrikant Lego, de Spaanse bank Santander en het Amerikaanse afslankbedrijf WeightWatchers bieden soms al jaren extra steun aan werknemers in de menopauze. In het Verenigde Koninkrijk bestaat ook een Menopause Workplace Pledge. Die is door zo'n 2.700 werkgevers, waaronder de openbare omroep BBC en de supermarktketen Tesco, ondertekend. Zo engageren zij zich om meer aandacht voor de problematiek te hebben.

In Nederland zijn vorig jaar in een aantal cao’s regels opgenomen voor wie in de menopauze zit. Dat is onder meer het geval bij de ziekenhuizen, de spoorwegen en in de kinderopvang. Medewerkers die door de overgang hinder op het werk ondervinden, kunnen om ‘maatwerkoplossingen’ vragen, zoals aangepaste diensten of taken. In specifieke situaties kan ‘maatwerkverlof’ worden genomen.

In het verdomhoekje

Voorlopig wordt nergens standaard menopauzeverlof aangeboden. Daarvoor zijn nochtans wel stemmen opgegaan, zeker toen Spanje, als eerste land in Europa, vrouwen in 2023 het recht gaf betaald ziekteverlof te nemen bij pijnlijke menstruatie.

Lode Godderis, professor arbeidsgeneeskunde en CEO van de externe preventiedienst IDEWE, is er geen voorstander van. ‘Met zo’n apart verlof lijkt het alsof iedereen in de menopauze een probleem heeft. Dat is niet zo. In veel gevallen volstaan kleine werkaanpassingen', zegt hij. 'Hoe kunnen we ondersteunen? Dat moet het uitgangspunt blijven. Dat geldt niet alleen voor iemand met menopauzale klachten, maar voor iedereen. Man of vrouw, jong of oud, iedereen heeft in zijn carrière momenten waarop meer ondersteuning en meer flexibiliteit nodig zijn. De kunst is dat bespreekbaar te maken en een oplossing op maat te zoeken.’

Buysmans is het daarmee eens. Volgens haar duwt zoiets als menopauzeverlof vrouwen in een verdomhoekje. ‘Ik denk dat het stigma net groter wordt met zo’n verlofstelsel. Ik had het in elk geval niet nodig. Ik hoop vooral dat werkgevers meer aandacht hebben voor vrouwen in zo’n situatie. Bijvoorbeeld, door voor te stellen om het rustig aan te doen na een slapeloze nacht, of begripvol te reageren als iemand emotioneel wordt.’

Buysmans voelt zich vandaag trouwens een pak beter, zowel thuis als op de werkvloer. ‘Ik heb altijd gedacht dat ik gewoon op mijn tanden moest bijten. Maar uiteindelijk heb ik ontdekt dat het anders kan. Bio-identieke hormoontherapie bleek voor mij een ideale oplossing. Haast al mijn klachten zijn weg.’

Professor gynaecologie Herman Depypere (UZ Gent) stelt dat veel vrouwen die piste nog niet hebben ontdekt. Ze zijn sceptisch, ook al wijzen meerdere onderzoeken uit dat hormoonpreparaten - in de vorm van gels, sprays of pillen - veilig, efficiënt en goedkoop zijn. ‘We hebben recent aangetoond dat vrouwen wier menopauzale klachten goed worden behandeld net beter functioneren op het werk. Ze zijn, in vergelijking met een referentiegroep jonge mannen, net minder afwezig en hebben ook minder last van burn-out’, zegt Depypere.