België speelt hoofdrol in NarcoFiles, grootste lek ooit over drugstrafiek

Een dinsdagmiddag in maart 2021. ­Gebogen over hun gegrilde gerechten
in een restaurant in de Colombiaanse hoofdstad Bogota bespreken Tony en ­Juan - twee schuilnamen - dat ‘de koffie morgenavond aankomt en vertrekt naar België’. Al zeker sinds 2017 smokkelen ze via Mexico ­cocaïne naar ons land, Nederland en ­Italië. De Colombiaan Juan, nog geen 30 jaar oud, is de leider van de drugs­­organisatie. De Mexicaan Tony heeft een bedrijf dat onkruidverdelgers, houtskool en koffie uitvoert naar Europa. Daarin verwerken ze coke om zo weinig mogelijk argwaan te wekken bij controles. In Colombia krijgen Juan en Tony zelfs hulp van een militair om na inbeslagnames hun drugs terug te krijgen. Wat ze niet weten, is dat speurders hen al een tijdje schaduwen.

De scène in het restaurant staat beschreven in een van de miljoenen NarcoFiles, het grootste lek van documenten ooit over de drugstrafiek en de georganiseerde misdaad in Latijns-Amerika. De Tijd en Knack onderzochten sinds eind vorig jaar alle gelekte documenten die verwijzen naar België. Het internationale journalistieke onderzoek met nog meer dan 40 media uit 22 andere landen werd geleid door het collectief Organised Crime and Corruption Reporting Project (OCCRP) in samenwerking met het Centro Latino­americano de Investigación Periodística (CLIP).

Het begon met een lek van 7 miljoen e-mails van het Colombiaanse Openbaar Ministerie dat de ‘hacktivistengroep’ Guacamaya bemachtigde. De meeste gegevens zijn heel recent, uit de periode van 2017 tot 2022. In het geval van Tony en Juan was het Colombiaanse gerecht nog niet overgegaan tot arrestaties toen wij de documenten al konden lezen. Pas in juli werden de twee en een tiental andere verdachten aangehouden. Ons onderzoek verliep dan ook in het grootste geheim en met verregaande veiligheidsmaatregelen. Zo kregen we de gelekte gegevens nooit zelf in handen, maar kregen we alleen toegang tot een beveiligde databank.

1. Hoe zijn de Colombiaanse drugskartels georganiseerd?

De NarcoFiles werpen licht op wat zich afspeelt bij de drugskartels in Colombia, dat zo’n 60 procent van de wereldwijd geconsumeerde cocaïne produceert, voordat de tonnen cocaïne aankomen in de haven van Antwerpen. Ze onthullen bijvoorbeeld hoe La Cordillera dat doet. Die gevaarlijke drugsorganisatie is zo’n 20 jaar geleden opgericht door de paramilitaire commandant Carlos Mario Jiménez, bijnaam Macaco. De organisatie telt honderden leden en is actief in verschillende delen van Colombia.

De cocaïne voor de Europese markt stuurt La Cordillera vooral naar België, blijkt uit gerechtelijke documenten van vorig jaar. Volgens informanten verloopt de trafiek via buurland Ecuador en vanuit Tumaco, de op een na grootste havenstad van Colombia. Een van de cocaïnelabo’s van de organisatie ligt in Llorente, vlak bij een hoofdweg naar Tumaco. Er worden speedboten en zelfs onderzeeërs ingezet om ladingen naar de schepen te brengen. Ook piloten en vliegtuigstewards helpen bij transporten. Via Colombiaanse exportbedrijven, waarvan de namen in de gelekte documenten staan, wordt de cocaïne in containers verborgen tussen kleding, koffie of bananen. De geldstromen naar de organisatie vallen amper te traceren: alles gebeurt met cashgeld of cryptomunten, getuigen insiders.

La Cordillera is erg gestructureerd, ondanks enkele bloedige interne gevechten over territoria. De trafiek naar Europa en naar de VS is de bevoegdheid van enkele bazen in de derde commandolijn van de organisatie, die ook bij naam worden genoemd in de NarcoFiles. Anderen op hetzelfde echelon zijn bevoegd voor 'bedrijfstakken' zoals de geldzaken, de afrekeningen en folteringen, of een bepaald territorium in Colombia waar ze handelaars afpersen.

Een van de bazen stamt nog uit het Norte del Valle-drugskartel, dat vooral in de jaren 90 zijn hoogdagen kende en in 2008 is ontmanteld met de hulp van de Drug Enforcement Administration (DEA). Die Amerikaanse overheidsdienst, opgericht in 1970 onder president Richard Nixon, is notoir voor het neerhalen van Colombia's bekendste drugsbaron Pablo Escobar, de leider van het Medellín-kartel.

Volgens de gelekte NarcoFiles krijgt La Cordillera in Colombia hulp van omgekochte politiemensen en zelfs medewerkers van het openbaar ministerie en de gerechtelijke politie in de hoofdstad Bogota. De corruptie is alomtegenwoordig. Een andere Colombiaanse organisatie die ook cocaïne naar Antwerpen smokkelde, kreeg hulp van een agent van de antinarcoticapolitie van de havenstad Santa Marta om de cocaïne in de juiste containers te krijgen. Per kilo waarvoor de gecorrumpeerde agent een oogje dichtkneep, kreeg hij 1,5 miljoen Colombiaanse peso, 350 euro.

Vaak geldt daarbij de Colombiaanse uitdrukking ‘plata o plomo’, zilver of lood: je pakt het smeergeld aan of je krijgt de kogel. La Cordillera probeerde in mei vorig jaar zelfs een aanslag te plegen op de huidige president van Colombia, de linkse Gustavo Petro. Dat gebeurde bij een verkiezingsevent toen Petro campagne voerde met beloftes om de corruptie in zijn land aan te pakken. De NarcoFiles bevatten info van de Colombiaanse politie en defensie over de mislukte aanslag. In 2021 zou La Cordillera er wel in geslaagd zijn een opposant van de vorige regering te vermoorden.

Naast de grote kartels schuilen in Colombia kleinere bendes achter de trafiek naar ons land. Ze vormen steeds vaker losse netwerken met andere bendes. Zeker sinds de autoriteiten in 2016 een vredesakkoord sloten met de marxistische Revolutionaire Strijdkrachten van Colombia (FARC), die tot 40 procent van de wereldwijde cocaïnehandel beheersten. Daarna zijn dissidenten met kleinere organisaties blijven vasthouden aan hun deel van de cocaïnetrafiek. Het lijkt wel de hydra, het negenkoppige monster uit de Griekse mythologie dat er twee nieuwe koppen bijkreeg zodra er een werd afgehakt.

De NarcoFiles verwijzen bijvoorbeeld naar een kleinere bende van vier Colombiaanse broers die hun coke via Mexico ‘vooral naar België’ smokkelen. Ze hebben een boerderij in Viterbo, een gemeente die bekendstaat als het ‘toeristische paradijs’ van de centraal-Colombiaanse regio Caldas. Maar in hun boerderij verbergen ze een cocaïnefabriekje. Vanuit het nabijgelegen Pereira versturen ze hun pakken naar Mexico, vanwaar ze verborgen tussen elektrotoestellen zoals ijskasten en airconditioners naar hier komen.

Het is veelzeggend dat het Colombiaanse gerecht de kleine bende pas op het spoor kwam na informatie van de DEA. Die wees de Colombianen in februari 2021 ook op een Mexicaanse organisatie die vanuit Colombia en via Mexico cocaïne naar ons land transporteerde. Een van de verdachten bleek zelfs in Brussel te wonen.

De Amerikanen laten soms onder toezicht drugstransporten doorgaan om alles en iedereen in kaart te brengen, onthullen de NarcoFiles, die ook de namen bevatten van minstens 90 Amerikaanse DEA-drugsspeurders. In juni 2020 vroeg de Amerikaanse ambassade aan de Colombiaanse autoriteiten om drie undercoveragenten met 2 miljoen dollar drugs te laten kopen in hun land. De organisatie die ze viseerden, bleek behalve naar de VS ook drugs naar België te transporteren.

2. Hoe raakt de cocaïne tot in Antwerpen?

Ondanks de ‘war on drugs’ in ons land raken almaar meer spelers in de Antwerpse haven in de ban van de cocaïne. We vroegen voor ons onderzoek de douanegegevens op over alle cocaïnevangsten die daar de voorbije drie jaar gebeurden. Daaruit blijkt dat op steeds meer terminals grote ladingen in beslag genomen worden.

De MPET-containerterminal, een van de grootste draaischijven voor containers in Europa en het kloppende hart van de Antwerpse haven, spant nog altijd de kroon, net als de vorige jaren. Van 2020 tot en met vorig jaar gebeurde iets meer dan een derde van de inbeslagnames daar, goed voor ruim 115 ton op een totaal van ruim 266 ton in drie jaar.

Op de PSA Noordzee Terminal werd in drie jaar bijna 52 ton cocaïne gevonden. Bij de terminal van Antwerp Gateway, recht tegenover de MPET-kaai aan het Deurganckdok, ging het van ruim 4,5 ton in 2020 naar 16,2 ton vorig jaar en van 14 naar 43 vangsten. Bij Katoen Natie dook vorig jaar in totaal 6 ton op bij twee vangsten, terwijl er in de twee voorgaande jaren geen gebeurden, blijkt uit de douanecijfers.

De NarcoFiles schetsen wat zich afspeelt voordat zo’n grote lading toekomt in de terminal van Antwerp Gateway. ‘Ik hoor dat José S., die in een appartement in Cartagena woont, 820 kilogram plant voor kaai 1700 in Antwerpen’, zo klikte een insider bij het Colombiaanse gerecht. In opdracht van José moesten ‘apen’ ('micos' in het Spaans) vanuit de kustgemeente Coveñas met speedbootjes vertrekken en na 70 mijlen op zee met een ladder op een containerschip klauteren, om er de drugs te plaatsen in een container die het omgekochte scheepspersoneel zou aanduiden. De beloning voor de ‘aapjes’? 40 miljoen Colombiaanse peso of zo’n 9.000 euro. De praktische afspraken verliepen via de beveiligde Zwitserse app Threema: ‘Onze berichten worden meteen vernietigd tijdens het lezen.’

Achter José en zijn ‘aapjes’ schuilt volgens de insider de Clan del Golfo, met duizenden leden het grootste drugskartel in Colombia. De informant had zelf al vier clanleden ontmoet tijdens een fysieke vergadering over het transport. Daar waren nog vijf anderen bij, onder wie ‘een Italiaan en een Albanees’ die de trafiek naar Antwerpen coördineerden. De twee pochten dat ze de vorige dagen al 2.200 kilogram uit Ecuador hadden gefikst.

De vindingrijkheid van de Colombiaanse organisaties om hun cocaïne ongemerkt door de douane in Latijns-Amerika en Europa te loodsen is grenzeloos. Zo duiken in de NarcoFiles 'cajas de mar' op, metalen kokers gevuld met coke die aan de romp van een schip worden bevestigd. Sinds 2019 controleren duikers in de Antwerpse haven daarop. Terwijl het toen ging om rudimentair aangebrachte metalen structuren, worden nu de kleur, het design en de afmetingen aangepast zodat het lijkt alsof de kokers deel uitmaken van de onderkant van de boot. In het troebele Scheldewater zijn die moeilijker te traceren voor de duikers.

Cocaïne wordt traditioneel naar hier verscheept met alle mogelijke producten - van voedsel, koffie, suiker tot bouwmaterialen, houten meubels, meststoffen en steenkool - en zit verborgen in valse wanden in containers of in het koelsysteem. Meer ingenieus is het gebruik van ‘dragermateriaal’, iets wat de jongste jaren in opmars is. Colombianen verwerken de coke in producten zoals fruitsap, steenkool of textiel en aan de andere kant van de oceaan wordt die eruit gewassen in cocaïnewasserijen.

Zeven van de 20 cocaïnelabo's die de Belgische politie hier sinds 2018 ontdekte, waren zulke wasserijen. De eerste grote cocaïnewasserij in ons land is in 2021 ontdekt in Arendonk. Bij de 13 opgepakte personen zaten drie Belgen, twee Nederlanders, een Albanees, een Marokkaan en zes Colombianen, van wie er zeker een de chemische sleutel beheerste om de cocaïne uit de drager te wassen.

Wie denkt dat de Colombiaanse leveranciers nooit naar hier komen, heeft het mis. In enkele NarcoFiles staat te lezen hoe een Colombiaan met de veelzeggende bijnaam ‘de gek’, afkomstig uit de Valle del Cauca in het westen van het land, zijn ladingen verstuurde naar Antwerpen en Rotterdam. Dat deed hij via containers met fruit en andere voeding vanuit de haven van Guayaquil, de grootste stad van Ecuador. In dat land ontmoette hij zijn Europese kopers, zoals een Brit, bijgenaamd de ‘gentleman’, en een Belg. Nadat er in Ecuador werd betaald, kregen ze een dollarbiljet met een welbepaald serienummer als bewijs van de transactie.

Maar toen een bepaalde lading cocaïne, verborgen in een container met ananassen, naar Antwerpen onderweg was, vloog een van de Colombianen zelf naar ons land met slecht nieuws: ‘vijf puppy’s’ waren onderweg ‘gestorven’. Dat betekende dat bijna een halve ton cocaïne in beslag was genomen.

3. Hoe profiteren Colombiaanse bedrijven van de cocaïnetrafiek?

Het gros van de Colombiaanse economie lijkt mee te draaien in Coke Inc. Het aantal ‘reguliere’ Colombiaanse bedrijven dat in de NarcoFiles opduikt en als dekmantel fungeert om cocaïne te versluizen naar ons land lijkt eindeloos. Dat gaat van een coöperatie van bananentelers rond Santa Marta die België als belangrijkste exportland heeft, een firma die kokosnootextract exporteert naar ons land en daarbij 37 van haar 700 pakken vulde met cocaïne, tot een bedrijf dat al zeker sinds 2004 meststoffen uitvoert vanuit Colombia en 2 ton cocaïne had zitten in een container die in Antwerpen toekwam met een schip van de rederij CMA CGM.

In een dossier waarin België als bestemming opduikt, ontdekte het Colombiaanse gerecht vorig jaar hoe een handelaar in ICT-apparatuur, bijgenaamd Monito, zich liet gebruiken om geld van een Colombiaanse drugsorganisatie te versluizen. Een ander gerechtelijk document van 2022 verwijst naar een bedrijf in de noordelijke stad Apartadó dat drugs vermengde met plastic onderdelen. Een firma uit het centraal gelegen Guarne mixte dan weer cocaïne met koffie en vloog het goedje over naar ons land, maar werd recent betrapt bij een tussenstop op Schiphol. Een importeur uit Sint-Katelijne-Waver bracht hier begin vorig jaar cocaïne binnen in zakken met bananenpoeder van een Colombiaanse exporteur.

De Colombiaanse bedrijven worden aardig betaald voor hun cruciale hand-en-spandiensten. Uit de NarcoFiles blijkt dat de eigenares van een Colombiaans exportbedrijf er onlangs, na de dood van haar man, mee instemde cocaïne te verbergen tussen ladingen fruit. Ze stuurde die naar ons land, op bestelling van een fruitbedrijf in Nederland. De vrouw kreeg daarvoor een half miljoen dollar per container.

Een ander Colombiaans exportbedrijf bleek alleen voor de trafiek te zijn opgericht, met zaakvoerders die geen kaas gegeten hadden van export. Onder hen zaten twee mecaniciens, van wie er een al een strafblad had. Toch konden ze doen alsof ze succesvolle zakenmannen waren en elk jaar voor tientallen miljoenen euro’s exportopdrachten uitvoerden. Het was een zoveelste rookgordijn om geld als slijk te verdienen met de cocaïne-export. De onderzoekers van Bloomberg Economics waarschuwden onlangs nog dat cocaïne binnenkort de plaats van olie dreigt in te nemen als belangrijkste exportproduct van Colombia.