Als Franciscus op bezoek komt | ‘We houden het sober, de paus is geen popster’

‘En dit is hoe de troon van de paus er moet uitzien.’ Luc Van Hilst schuift een blad uit de 27 pagina’s tellende bundel met als titel ‘Indications et normes pour les célébrations liturgiques présidées par le Saint-Père durant un voyage apostolique’. We zien een foto van een zetel. Hij moet 125 centimeter hoog zijn, het zitgedeelte 55 centimeter breed en 40 centimeter diep, en de armsteunen moeten 25 centimeter boven dat zitkussen staan.

‘In mijn parochieteam zit Alain, die meubelmaker is. Hij heeft de stoel gemaakt. Nu is die bij de garnierder. Schoon op tijd, wat goed is', zegt Van Hilst, die zijn smartphone bovenhaalt en WhatsApp opent. 'Kijk, sinds vanmorgen heb ik al twaalf berichten van het liturgisch bureau van het Vaticaan gekregen. Zij willen graag weten hoever we staan.’

Van Hilst is 57 en pastoor van Scherpenheuvel. In april vloog hij al een eerste keer naar Rome om er met de ceremoniarius van de paus afspraken te maken. Dat was kort nadat paus Franciscus in primeur aan journaliste Elisabetta Piqué van de Argentijnse krant La Nación ‘Belgica’ had geantwoord op de vraag naar zijn reisplannen voor 2024.

Aartsbisschop Luc Terlinden was in gang geschoten. Afgelopen woensdag was hij exact één jaar hoofd van de Kerk in België. Dat in zijn eerste jaar in functie de paus aankondigde naar België te komen, was bijzonder. Een cadeau? Terlinden knikt. ‘Een cadeau voor de Belgische Kerk, zeker. Maar natuurlijk ook een enorme opdracht. De paus heeft niet veel landen in West-Europa bezocht.’

We zitten op de vierde verdieping van de Guimardstraat in Brussel, in het gebouw waarin onder meer het hoofdkwartier van Katholiek Onderwijs Vlaanderen huist, maar waar dus ook het Interdiocesaan Centrum zit. Zeg maar de zetel van de Bisschoppenconferentie. Terlinden is met zijn plooifiets gearriveerd, er is deze ochtend vergadering van het door hem samengestelde nationaal comité. Dat organiseert het pausbezoek en Van Hilst is een van de elf leden. Hij is verantwoordelijk voor de liturgie, de mis die de paus op zondag 29 september zal opdragen in het Koning Boudewijnstadion.

Voor de algemene coördinatie belde Terlinden naar Alexis Brouhns. Bijna 70, gewezen diplomaat in Rome en Warschau en ambassadeur in Ankara, gewezen woordvoerder van oud-ministers Leo Tindemans en Mark Eyskens, ex-adjunct-kabinetschef van Willy Claes toen die de NAVO leidde en tot 2021 directeur bij het chemiebedrijf Solvay.

Brouhns zei ja toen Terlinden hem in april belde. Waarom? ‘Misschien was het een wederdienst’, zegt hij glimlachend. ‘Mijn vader werd in 1899 geboren en was Russisch. Tijdens de Oktoberrevolutie van 1917 was hij officier in het Witte Leger en vocht hij op de Krim. Nadien moest hij, zoals 150.000 andere Russen, naar Turkije vluchten. En toen richtte kardinaal Désiré-Joseph Mercier in België een fonds op dat een studiebeurs voorzag voor jongeren die na de Russische Revolutie gevlucht waren. Zo kon mijn vader naar hier komen. Wat ik nu doe, is toch een beetje uit dankbaarheid daarvoor.’

Veel obstakels

We zijn drie weken voor de paus op donderdag 26 september op Melsbroek landt. Om 19.10 uur, zegt het programma. Zondagmiddag, om 12.45 uur, vliegt Franciscus terug. In die drie dagen zitten dus nu al maanden werk. ‘Het is reusachtig’, zegt Brouhns. ‘In 1995 kwam de vorige paus naar België en toen was er een viering op de vlakte voor Koekelberg. Nu dachten we al snel dat die te klein zou zijn en zo kwam een mis in het Koning Boudewijnstadion in het vizier. Daar heb je zo’n 40.000 zitplaatsen, in geval van regen is het overdekt en voor de veiligheid is het makkelijker te organiseren. Ook voor de tickets trouwens.’

Nu kan je wel plannen om een mis in het Koning Boudewijnstadion te organiseren, er waren toch veel obstakels. ‘Het eerste is al dat het reglement van de stad Brussel, de eigenaar van het stadion, zegt dat er geen religieuze bijeenkomsten mogen worden gehouden’, zegt Patrick du Bois, ook 70 en na een carrière bij onder meer Sabena en het bisdom, nu als gepensioneerde vrijwilliger in het nationaal comité verantwoordelijk voor de logistiek van het pausbezoek. ‘De burgemeester van Brussel en het schepencollege hebben daarvoor een uitzondering gemaakt.’

Andere maar: de kostprijs. Een exact bedrag plakt niemand erop, maar wie het Koning Boudewijnstadion wil huren, mag op een factuur van zeker 200.000 euro, alles inbegrepen, rekenen. ‘Dat betaalt de Kerk, maar er is ook een oproep gedaan aan de gelovigen. En die is gevolgd. Op dit moment is een derde van het budget gedekt door giften. Pas op: dat zijn niet per se de Marc Couckes van deze wereld, hè. Vaak gaat het om giften van 20 en 50 euro.’

Nog een obstakel: ‘De paus is misschien belangrijk, maar in België is voetbal koning’, zegt Du Bois glimlachend. En Brouhns bevestigt: ‘Vorig jaar moest België tegen Servië in Leuven gaan spelen, omdat het gras van het Koning Boudewijnstadion kapot was. Dat heeft een trauma veroorzaakt en dat wilde men dit keer absoluut vermijden. Vier dagen na de mis speelt Union zijn eerste Europese match in de Europa League. We konden het stadion alleen boeken op voorwaarde dat niemand op het gras komt.’

Niemand is relatief. Zo’n 300 jongeren, onder de twaalf jaar, zullen op het grasveld een kleine choreografie doen. Zo zacht mogelijk. Maar alle gelovigen zullen dus in de tribunes zitten en het stadion zal vol zitten. ‘Twee uur nadat we samen met Ticketmaster 15.000 kaartjes online hadden gezet, waren ze allemaal weg’, zegt Brouhns. ‘Daar komen nog tickets bij voor parochies, scholen, jongerenverenigingen, de universiteiten, noem maar op. Allemaal gratis, het Vaticaan staat daarop.’

Alert en geconcentreerd

Met de universiteiten begon het trouwens. Geert De Kerpel, communicatieverantwoordelijke van het aartsbisdom Mechelen-Brussel en door Terlinden gevraagd ook dit pausbezoek mee te organiseren, vertelt dat het de universiteiten van Leuven en Louvain-la-Neuve waren die, voor hun zeshonderdste verjaardag, de paus wilden uitnodigen.

‘Dat hij een extra link met België had, hielp’, zegt De Kerpel, die in 2016, toen nog als hoofdredacteur van het christelijke opinieweekblad Tertio, samen met een collega een exclusief interview met de paus kon doen. ‘Als jonge jezuïet in Argentinië raakte hij goed bevriend met de Belgische medebroeder Dries Swinnen en enkele andere Belgen die Franciscus hielpen sponsors te zoeken toen hij er de universiteit van Córdoba uitbouwde. Hij bedankte die Belgische mecenassen meer dan eens en bezocht toen ook ons land. Ik denk dat dat heeft meegespeeld. Hij kent België, heeft er een dankbare herinnering aan. Toen ik hem interviewde en bij het afscheid nog vroeg wat hij in ons land kende, vernoemde hij Gent, Brussel en ‘Brugge die scone’.’

Nee, De Kerpel heeft het telefoonnummer van de paus niet en moet dus alle journalisten die een interview vragen teleurstellen. Vandaag zijn er zo’n 300 accreditaties aangevraagd, 60 ervan komen van de zogenaamde Vaticanisti, journalisten van wie de paus en het Vaticaan de specialiteit zijn. Die overigens nu met de paus in Zuidoost-Azië zullen zitten, daar is hij sinds donderdag op rondreis. Tot 13 september. Twee weken later landt hij dan op Melsbroek.

‘De man is 87, dat is toch straf’, zegt De Kerpel. ‘Twee jaar geleden was ik erbij toen de Belgische bisschoppen de Ad limina deden, hun bedevaart naar de graven van Petrus en Paulus. Op de laatste dag was er een audiëntie bij de paus, die duurde toch twee uur. En ondanks zijn leeftijd was hij de hele tijd erg alert, in dialoog, geconcentreerd. Het programma van zijn dagen in België zit vol, maar er zullen ook wel momenten van rust zijn.’

Gietende regen

In 1985 kwam paus Johannes-Paulus II voor het eerst naar België. Negen jaar later was voorzien dat hij naar Tremelo zou komen voor de zaligverklaring van pater Damiaan, maar kort voordien gleed de Poolse paus uit in bad en brak zijn dijbeen. Alles werd afgelast, een jaar later kwam hij één dag naar Koekelberg. Tremelo zag de paus nooit. Maar in Koekelberg was iedereen erbij. De Kerpel was de jonge woordvoerder van het bisdom in Gent, Terlinden seminarist en Van Hilst pastoor. ‘Gietende regen’, zegt iedereen.

Ook Du Bois was er, net als in 1985 trouwens. ‘Mijn schoonvader organiseerde de pausbezoeken van 1985 en 1995 en ik hielp hem. De man was militair, was commandant aan het hof geweest, hij was het trouwens die de begrafenis van koning Boudewijn mocht organiseren. Dus ik maakte dat van dichtbij mee.’

Met twee anekdotes. ‘In 1985 was de paus hier van 16 tot 21 mei. Op 15 mei was mijn vrouw bevallen van onze zoon Xavier en zij dacht dat het toch bijzonder zou zijn als de paus ons kindje zou zegenen. En kijk. (hij toont een foto) Bij het vertrek van de paus op de luchthaven van Bierset is dat gebeurd.’ Tien jaar later werkte Du Bois bij Sabena. ‘Het is de gewoonte dat de paus met de luchtvaartmaatschappij van Italië komt en met die van het land dat hij bezoekt terugvliegt. Dat was dus Sabena en ik vloog mee. Net voor de landing in Rome mochten we hem even de hand schudden. Ik heb hem bedankt omdat hij in zijn homilie koning Boudewijn had vermeld.’

De bocht van Wemmel

Dat was toen en de wereld is veranderd. In 1985 vloog de paus vanuit Brussel, per helikopter, telkens naar andere plekken in dit land. Straks komen, met een vrachtwagen, drie wagens vanuit het Vaticaan naar hier. De pausmobiel én twee witte Fiats 500 Grande. ‘Met de pausmobiel zal hij op zondag het Koning Boudewijnstadion binnenrijden’, zegt Du Bois. ‘Hij zal een toertje rijden rond de piste tot aan de bocht van Wemmel, waar het altaar opgesteld staat.’

Dat altaar is een ander blad in het dossier van Van Hilst. Toen het Vaticaan liet weten dat de paus zou komen, schoot ook daar trouwens een machine in gang. Een ploeg van minstens 30 mensen is daar fulltime in dienst voor het organiseren van de pauselijke reizen. Zij zijn het die het draaiboek aan het nationaal comité bezorgden, twee keer is er intussen een delegatie van het Vaticaan naar België gekomen om de organisatie te bespreken en alle locaties te gaan bekijken. In Melsbroek, op het paleis, in Leuven, in Louvain-la-Neuve, in Koekelberg en in het Koning Boudewijnstadion.

In dat dossier staan trouwens ook de afmetingen van de mijter en de albes die de paus zal dragen en die speciaal gemaakt worden. Voor de paus gebeurt dat bij Arte/Grossé in Brugge, alle gewaden van de bisschoppen en priesters worden in hetzelfde Brugge bij Slabbinck gemaakt. Ook hoe het altaar er moet uitzien, is vastgelegd. De paus, die staatshoofd is, slaapt in de nuntiatuur in Sint-Pieters-Woluwe, zeg maar de ambassade van het Vaticaan.

35.000 hosties

Een paar cijfers. Een bijzonder getal gaat over de mis in het Koning Boudewijnstadion. ‘Al die 35.000 mensen zullen de communie krijgen’, zegt Van Hilst. ‘Dat betekent dat er 35.000 hosties moeten zijn. Dat is op zich geen probleem. In Scherpenheuvel hebben we er drie keer 50.000 per jaar nodig. De zusters Clarissen in Sint-Truiden bakken die. Met één telefoontje zijn ze besteld. Maar dat stadion is geen kerk en die mensen kunnen niet zomaar opstaan. Dus er zijn 700 mensen in de weer om per blok van 100 mensen de communie te geven. Dat zal tien minuten duren.’

De paus draagt de mis op, samen met aartsbisschop Terlinden en alle Belgische bisschoppen, een paar emeriti en ook bisschoppen die uit het Vaticaan meekomen. Daarnaast zijn er zo’n 300 priesters, 15 misdienaars, diakens en lectoren. ‘Zaterdag, de dag voor de mis, wordt er gerepeteerd. Ook voor de tv-uitzending.’

Zei iemand 1995? De Kerpel denkt er meewarig aan terug. ‘Toen was het internet nog maar amper bekend. Wij waren pioniers met Kerknet, maar de 24/24-nieuwsproductie van vandaag was onbestaand. Vandaag eist het Vaticaan dat alles uitgezonden wordt én voor iedereen gratis beschikbaar is. We zijn met de VRT en de RTBF gaan praten, maar die hadden niet de middelen om dat allemaal te coveren. Zij zorgen wel voor de productie van de aankomst en het vertrek van de paus in Melsbroek. Voor de rest hebben we een privébedrijf ingeschakeld die alle andere bezoeken in beeld brengt. De VRT zal natuurlijk wel verslag uitbrengen, het zou kunnen dat ze iets extra’s doen bij de mis. Of Karl Vannieuwkerke voor een randprogramma zorgt? (schatert) Nee, zijn naam heb ik toch niet op de accreditatieaanvragen gezien.’

Niet letterlijk alles wordt uitgezonden. De paus heeft tijdens zijn bezoek een ontmoeting met slachtoffers van seksueel misbruik in de Kerk en met jezuïeten, maar dat gebeurt telkens in besloten kring. Wanneer hij met de slachtoffers samenzit, wordt vooraf niet bekendgemaakt. Omwille van de discretie, maar de 87-jarige paus moet ook af en toe momenten van rust krijgen. ‘Het is niet voor niets dat hij in het Vaticaan in hotel Santa Marta woont’, zegt De Kerpel. ‘Dat is het hotel waar de kardinalen verblijven tijdens de pausverkiezing. Daar overnachtte hij toen bij zijn verkiezing en hij bleef er. Dat zegt veel over de man en ook hier willen we het sober houden. De paus is geen popster die naar België komt.’

Een straffe tekst

Nog een cijfer? Natuurlijk: het totaalplaatje. Want ondanks de inzet van duizenden vrijwilligers tijdens die dagen zijn er grote kosten voor de organisatie en voor de veiligheid.

‘De paus staat op de lijst van de vijf meest bedreigde mensen op aarde’, zegt Brouhns. ‘Tijdens zijn bezoek geldt veiligheidsniveau 3. Van het moment dat hij landt tot hij weer vertrekt, is er geen plaats voor improvisatie. We werken samen met Destrée Organisation, een bedrijf dat ervaring heeft met evenementen en veiligheid, maar natuurlijk ook met Buitenlandse Zaken en met de federale en de lokale politie. Alles samen mag je voor de hele organisatie van dat bezoek op meer dan 1 miljoen euro rekenen. België neemt daarvan een deel op zich, de universiteiten ook en vooral de Kerk. En dus de giften van gelovigen.’

Is het dat waard in een land waar het kerkbezoek drastisch is teruggevallen? Aartsbisschop Terlinden aarzelt niet. ‘Het bezoek van de paus is een enorme reclame voor ons land en geeft de Kerk een nieuw elan.’

O ja, tijdens de mis zal de in de 16de eeuw in Spanje geboren karmelietes Ana de Jesus zalig verklaard worden. Maar verder wordt het volgens pastoor Van Hilst een - weliswaar in drie landstalen opgedragen - zondagsmis met een evangelietekst die die zondag ook in andere parochies zal worden gelezen. ‘Een straffe tekst wel’, zegt hij en hij citeert een regel uit de tekst van Marcus. ‘Geeft uw voet u aanstoot, hak hem af; het is beter voor u kreupel het leven binnen te gaan dan in het bezit van twee voeten in de hel te worden geworpen.’