'Wie niet mee is, is gezien'

‘Boem!’ Het woord galmt trans-Atlantisch door de telefoon. Aan de andere kant van de lijn, helemaal aan de Amerikaanse oostkust, zit Andrew McAfee. Hij is een van de invloedrijkste techdenkers van het moment. ‘Boem’, zegt hij plots, nadrukkelijk. Dat gevoel overvalt hem steeds vaker. Telkens als hij vaststelt dat wéér een of ander sciencefiction-achtige technologie werkelijkheid is geworden. ‘Ik zit stilaan op het punt’, zegt hij, ‘dat ik verwacht om nog maar eens verrast te worden. Ik verbaas me er al niet meer over hoe vaak ik verbaasd word.’

Als onderzoeker aan het prestigieuze Massachusetts Institute of Technology (MIT) volgt hij het grote technologiespektakel al jaren vanop de viptribune. Maar de jongste tijd wrijft zelfs hij zich geregeld in de ogen. ‘Mind-melting’, noemt hij een aantal recente plotwendingen in zijn jongste boek. Letterlijk vertaald: hersensmeltend. In de zomer van 2012 kreeg hij een lift van de volautomatische Google Car. ‘Zacht’, vat hij de rit samen. ‘Zo zacht dat het al vrij snel eentonig werd.’ Eentonig, maar niettemin: hersensmeltend. Niet langer dan een paar jaar geleden voorspelde iedereen - ook de goed geïnformeerde experts - dat auto’s nooit, never, jamais zelfstandig zouden rijden. Toch in de nabije toekomst niet. En dan… boem!

Precies zo’n boem, maar dan onder economen en techwatchers, veroorzaakte McAfee in 2011 zelf. Samen met zijn MIT-collega Erik Brynjolfsson publiceerde hij een dun boekje. Amper 75 pagina’s, interlinie anderhalf. Maar het effect was er niet minder om. Het boek werd de afgelopen jaren driftig geciteerd. De titel was heerlijk spitsvondig: ‘Race Against The Machine’. De inhoud was gortdroog briljant: een spijkerharde economische analyse van de duizelingwekkende 21ste eeuw. Er volgden veelbesproken lezingen en twee druk bekeken TED-conferenties, samen goed voor bijna 1,4 miljoen views.

Sinds vorige week heeft ‘Race Against The Machine’ een update: ‘The Second Machine Age’. Vier keer zo dik, minder gortdroog, even briljant. Zelfde razend relevante vragen. Wat doet de digitale revolutie met onze jobs? Wat met onze welvaart? Wat met het broze evenwicht tussen arbeid en kapitaal?

De antwoorden - gestut door data van gewapend beton - zijn helder maar doen pijn. De indrukwekkende groeicijfers van de jongste decennia, zo tonen McAfee en Brynjolfsson haarfijn aan, verhullen een ‘dirty secret’. Namelijk: dat almaar meer mensen de race tegen de machines aan het verliezen zijn. En dat is een primeur in de geschiedenis. Sinds de stoommachine de Industriële Revolutie op gang pufte, leidde elke nieuwe innovatiegolf tot meer jobs, hogere lonen en beter onderwijs. Mens en machine vulden elkaar perfect aan. Maar niet zo in ‘The Second Machine Age’ dus - de nieuwe Industriële Revolutie.

Computers en robots zijn het afgelopen decennium in ijltempo zo goedkoop, zo snel en zo slim geworden dat ze almaar meer mensentaken overnemen. In de VS dáálde het aantal jobs en de mediane lonen daardoor de afgelopen jaren, terwijl de productiviteit, het bbp en dus de welvaart vrolijk bleven toenemen. ‘De Grote Ontkoppeling’, noemen McAfee en Brynjolfsson dat fenomeen. ‘Technologische vooruitgang’, schrijven ze, ‘is geen opkomend tij dat alle bootjes in gelijke mate optilt.’ Helaas. Wie niet mee is, is gezien.

Kan het sociale vangnet in Europa de ergste schokken dempen? ‘Jullie hebben een ander sociaal contract dan wij’, zegt McAfee. ‘Maar de trends die we beschrijven, zie je overal ter wereld. In bijna elk land daalt het aandeel van arbeid in het bruto binnenlands product. Bijna overal neemt de ongelijkheid toe.’

Samen hyperventileren

Afgelopen woensdag maakte het Wereld Ecnomisch Forum in Davos kennis met ‘The Second Machine Age’. Het boek raakt een openliggende zenuw: de toenemende angst voor werkloosheid door computers. Google-topman Eric Schmidt noemde het jobvraagstuk op Davos ‘the defining one’ van de komende twee tot drie decennia. ‘Het is een race tussen computers en mensen - en mensen moeten die winnen’, zei hij. Op de cover van The Economist stond vorige week een onheilspellend beeld van een technologietornado die door een kantoorlandschap raast. Een Vlaamse krant blokletterde: ‘Computer bedreigt 1,4 miljoen jobs.’ Dat is: een op de twee.

McAfee ziet de algemene trend, maar concreter maakt hij het niet. ‘Voorspellingen maken is extreem moeilijk’, zegt hij. ‘Ik kan er geen cijfer op plakken.’ Hij citeert IT-ondernemer Marc Andreessen: ‘In de toekomst zullen er twee soorten werknemers zijn. Werknemers die aan computers bevelen geven, en werknemers die van computers bevelen krijgen. De eersten zullen een hoger salaris hebben, en meer prestige en autonomie.’

Zwaarmoedige gedachten zijn aan McAfee niet besteed. Hij blijft optimistisch. Ja, technologie creëert schokken. Ja, ze zet zekerheden op losse schroeven. En ja, het begint ons af en toe te duizelen. Natuurlijk wel. ‘Verandering is altijd moeilijk. En verandering, daarvan krijgen we er de jongste tijd nogal veel.’ Maar McAfee vindt niet dat het te snel gaat. ‘Zeggen dat het te snel gaat, dat is als zeggen dat er te veel vooruitgang is, te veel verbetering. Technologie creëert bonus.’ Het nettoresultaat is: vooruitgang.

Collectief hyperventileren zal dus niet helpen, dat doet het nooit. Snel en slim op de nieuwe wereld inspelen wel. Door mensen te leren racen met machines, niet tegen. ‘We moeten innovatie stimuleren’, zegt McAfee. ‘In onze bedrijven, in onze instituten en in de politiek.’ En in het onderwijs, vanzelfsprekend. ‘Wat we nu doen, is jonge mensen volproppen met feiten en vaardigheden voor de komende decennia. Dat gaat dus niet werken. We moeten ze leren flexibel zijn, adaptief, creatief, toegewijd. We moeten ze nieuwe manieren aanreiken om met problemen om te gaan.’

De laatste 57 pagina’s van ‘The Second Machine Age’ zijn concrete, glasheldere aanbevelingen. In een ideale wereld zou geen politicus verkozen mogen worden die dit boek niet gelezen heeft.

Erik Brynjolfsson en Andrew McAfee - The Second Machine Age - 2014, W.W. Norton.

Bekijk ook Andrew McAfee What will future jobs look like