Acht uitdagingen voor de mobiliteit: ‘elektrificatie zal niet in zijn eentje alle problemen oplossen’

In Europa (de Europese Unie en het Verenigd Koninkrijk) is transport verantwoordelijk voor een derde van de broeikasgassen. Het is bovendien de enige sector die er niet in slaagt de uitstoot te verminderen. Integendeel zelfs. Terwijl andere sectoren hun voetafdruk verkleinen, neemt die van transport toe. ‘Het grootste deel van de uitstoot in de sector komt overigens niet van de luchtvaart, die goed is voor 13,4 procent, maar van wegtransport met 73,2 procent’, zegt Cathy Macharis, professor duurzame mobiliteit en logistiek aan de VUB. Zij lichtte haar visie toe tijdens de vierde Sustainable Investment Summer Course van NN Investment Partners. 

‘Nieuwere voertuigen zijn enerzijds klimaatvriendelijker, maar anderzijds blijven we steeds meer kilometers afmalen. Dat is de zogenaamde BREVER-wet: als vervoersmiddelen doorheen de tijd verbeteren, dan daalt de gemiddelde reistijd niet, maar leggen we langere afstanden af.’ 
 
De urgentie om het roer om te gooien is nochtans groot. ‘Als we tegen 2050 in een klimaatneutraal Europa willen wonen, dan zal de uitstoot door transport met een factor 8 moeten dalen. Geen makkelijke opgave’, zegt Macharis.  

‘Er komen de volgende decennia steeds meer mensen bij, en hoe meer mensen, hoe meer bewegingen: bevoorrading van supermarkten, bouwwerven enzovoort.’ 

De uitstoot van schadelijke gassen brengt ook gezondheidsproblemen met zich mee. ‘Volgens het Europees Milieuagentschap zijn er in Europa jaarlijks ruim 350.000 vroegtijdige overlijdens toe te schrijven aan slechte luchtkwaliteit’, zegt Macharis. ‘En de maatschappelijke kost van ongevallen en files blijft hoog.’ 

Daarom schreef Macharis een boek, Met een factor 8 naar de mobiliteit van de toekomst, waarin ze de omslag naar duurzame en inclusieve mobiliteit omzet in acht werkpunten.    

1. Vermelden 

Kan je je beter zelf naar de winkel verplaatsen dan alles aan huis te laten leveren? Op het eerste gezicht is de eerste keuze de slimste. ‘Maar eigenlijk is een bestelwagen die naar de mensen rijdt veel beter dan mensen die elk apart naar de winkel rijden. Als we ons allemaal verplaatsen, leggen we samen veel meer kilometers af’, zegt Macharis.  

‘Dat kan natuurlijk alleen maar werken als we onze pakjes niet binnen het uur op onze deurmat willen. Bij snelle leveringen worden pakjes vaak niet goed gebundeld.’ Informeren en sensibiliseren is dus de eerste stap. ‘Als webwinkels bijvoorbeeld bij elk product aangeven waar het precies vandaan komt, kan je slimmere keuzes maken.’ 

2. Vermijden 

Vermijden betekent dat je verplaatsingen overbodig maakt, bijvoorbeeld met teleconferenties, telewerken en co-werken. ‘Het kan ook structureel, door vastgoed te ontwikkelen voor gemengd gebruik met werk-, woon-, winkel- en ontspanningsruimtes. Of via ruimtelijke ordening het woon-werkverkeer inkorten. Voor een efficiënt openbaar vervoer moeten we geconcentreerder wonen en niet een beetje overal, zoals in België.’   

3. Verschuiven 
 
Multimobiliteit betekent slim combineren van wandelen, fietsen, openbaar vervoer en deelauto’s; en pas een eigen wagen gebruiken als het niet anders kan. Openbaar vervoer blijft de ruggengraat van multimobiliteit. 

‘Verschuiven houdt ook in dat je de kaarten herschudt’, zegt Macharis. ‘Kijk naar de voetgangerszone in Brussel. Het voetgangersverkeer is er 2,5 keer groter, terwijl minder mensen (-14,5%) nu met de auto komen.’  
 

Daarvoor moet de infrastructuur beter. Niet noodzakelijk meer asfalt, wel een herverdeling ervan. Met meer, bredere en conflictvrije routes voor fietsers en voetgangers. En met stadskernen en woonwijken op maat van de voetganger, de fiets en van deelmobiliteit: steps, scooters, fietsen, deelwagens … 

4. Verschonen 

Rijden er dan toch nog wagens rond, dan moeten die zo proper mogelijk zijn.  ‘Elektrische auto’s zijn aan een stille opmars bezig. In het tweede kwartaal van 2022 was 10% van de verkochte wagens in Europa volledig elektrisch. Een EV stoot over zijn hele levensloop vier keer minder broeikasgassen uit dan een benzinewagen en vijf keer minder dan een diesel.’ 

‘Alleen zal elektrificatie niet in zijn eentje alle problemen oplossen. Bovendien bestaat de helft van de verkochte wagens vandaag uit SUV’s die veel plaats in de stad innemen en die meer energie verbruiken’, vertelt ze.  

De langetermijnoplossing zit volgens haar in een goed uitgebouwd openbaar vervoerssysteem, ruimte voor stappen en fietsen en deelsystemen. Hierdoor kan je evolueren van een mobiliteitssysteem gebaseerd op wagenbezit naar “mobiliteit als een dienst”. Ook het autonoom rijden, kan hier een interessante plaats in hebben als die gedeeld, geconnecteerd en elektrisch is. Al is de zelfrijdende auto er nog niet. ‘Autonoom rijden op zich zal het aantal kilometers dat we afleggen wellicht nog doen toenemen. Want de kinderen even in de auto naar hun hobby of naar oma sturen: dat is natuurlijk heel verleidelijk’, zegt ze. 

‘De oplossing van de toekomst zit dus wellicht in autonoom rijdende elektrische deelauto’s. Die halen je dan op om je naar het station te brengen, en nemen onderweg nog wat andere mensen mee.’ 

We moeten vooral afstappen van het idee dat we elk een eigen auto nodig hebben. Macharis wijst erop dat wie een auto heeft, die maar vier procent van de tijd gebruikt. ‘Binnen Brussel zouden 21.000 robotaxi’s in totaal 330.000 auto’s op pensioen kunnen sturen. Minder is ook beter voor klimaat, en met minder voertuigen zal er ook meer publieke ruimte in steden vrijkomen.’  

5. Versnellen 

Op lokaal vlak lijkt de urgentie al doorgedrongen. Denk bijvoorbeeld aan lage-emissiezones, en het verbod op diesel vanaf 2030 en benzine vanaf 2035 in Brussel. 

‘Op andere niveaus gaat het te traag. Het fiscaal systeem in België subsidieert meer verkeer. Er is in België nog steeds geen kilometertolheffing. Of je nu veel of weinig rijdt, je wegenbelasting blijft dezelfde’, zegt Cathy Macharis. ‘Twee op de vijf nieuw geregistreerde wagens in ons land zijn bovendien salariswagens. En die leggen 20 tot 45 procent meer kilometers af.’  

‘Mijn grote schrik is dat we niet snel genoeg gaan. We hebben daarom geld van investeerders nodig om kansen te grijpen en te versnellen. Het kan niet alleen van de overheden komen.’  

6. Verbinden 

Het risico bestaat dat niet iedereen mee kan met de nieuwe mobiliteit. ‘We hebben niet allemaal een kredietkaart of smartphone op zak. En voor de ene is het al makkelijker om te investeren in een elektrische wagen, zonnepanelen en laadpaal. We mogen niemand vergeten’, zegt Macharis.  

7. Veranderen  

We zijn voortdurend in beweging: om te leven, te werken en te ontspannen, op onze eigen manier. Alleen, als we onze gewoontes niet veranderen, blijft de wereld niet langer leefbaar en veilig voor iedereen. ‘De jongste jaren kwamen veel crisissen tegelijk op ons af. Dat weerhoudt veel mensen om het eens op een andere manier aan te pakken. We grijpen makkelijker terug naar wat ons vertrouwd lijkt. Maar we moeten de uitdaging aangaan.’ 

8. Verliefd 

Om die eerste zeven uitdagingen aan te pakken, is er eigenlijk maar één nodig: ‘verliefd zijn’. ‘Verliefd op het leven, op de wereld en op een andere manier in het leven staan. Ik ben er zeker van dat het lukt’, lacht Macharis.