Het aantal actieve burgers met een burn-out stijgt al enkele jaren. Ook bij zelfstandigen. Eind 2021 waren 7.500 ondernemers meer dan een jaar out door een burn-out, depressie of andere psychische problemen. Vier experts buigen zich over de mogelijke oorzaken, gevolgen én oplossingen.
Volgens het RIZIV nam tussen 2016 en 2021 het aantal depressies van langer dan een jaar bij zelfstandigen toe met 67 procent. Het aantal burn-outs steeg met 47 procent.
Hoe onrustwekkend zijn deze cijfers, en worstelen zelfstandigen sterker met hun mentale gezondheid dan mensen in loondienst?
Lode Godderis (professor Arbeidsgeneeskunde aan KU Leuven en CEO bij idewe): ‘Dat is geen fraai cijfer, maar die stijging zien we ook bij werknemers. Dat komt deels omdat de werkzaamheidsgraad bij de bevolking van 20 tot 64 jaar de voorbije jaren is toegenomen. We zien wel uit onderzoek dat zelfstandigen doorgaans minder snel toegeven aan een burn-out. Ze blijven strijden voor hun zaak. Daarbij gaan sommigen onopgemerkt over hun eigen grenzen.’
Hans Maertens (gedelegeerd bestuurder bij VOKA): ‘Het klopt dat zelfstandigen en bedrijfsleiders vechten tot de laatste snik. Bij werknemers gaan er vaak al vroeger alarmsignalen af. Mensen in loondienst zijn bovendien ofwel niet ziek, ofwel ziek. Als zelfstandigen zich wat minder voelen, richten ze vaak hun werktijden flexibeler in om de continuïteit van hun onderneming te behouden en geen omzetverlies te lijden. Want stoppen met werken, betekent voor zelfstandigen ook minder inkomsten.’
Colin Sanders (onderzoeker voor NN): ‘De mentale gezondheid van zelfstandigen is vaak niet zo goed als ze laten uitschijnen. 23 procent van de Belgische zelfstandigen ervaart frequent tot constant veel stress. Dat is dubbel zoveel als in enkele andere Europese landen. Toegeven dat het moeilijk gaat, is voor velen een brug te ver. De helft van de zelfstandigen erkent dat ze niet zomaar kunnen stoppen met werken. Dat zijn allemaal grote risicofactoren.’
Heeft een burn-out voor ondernemers andere gevolgen dan voor werknemers?
Lode Godderis: ‘Net omdat zelfstandigen tot het laatste moment door blijven gaan, is de ernst van de burn-out bij hen soms groter dan bij werknemers. De ervaren werkdruk is een van de hoofdoorzaken van een burn-out. Die werkdruk is minder impactvol bij mensen met een goede relatie met teamgenoten en leidinggevenden. Dat missen veel zelfstandigen. Ze hebben geen directe collega’s en zijn doorgaans minder goed sociaal omringd dan werknemers. Dat bemoeilijkt ook de terugkeer van zelfstandigen na een burn-out. Ondernemers gaan bij terugkeer meestal ook minder uren werken. Ze kunnen dat beter regelen dan werknemers, maar ze voelen dat ook in hun portemonnee.’
We zien uit onderzoek dat zelfstandigen doorgaans minder snel toegeven aan een burn-out.
Bart Veltjen (marketing manager bij NN): ‘Er is inderdaad vaak productiviteitsverlies voor en na een burn-out. Sowieso verliezen zelfstandigen die uitvallen hun inkomen, omzet en klanten, terwijl de kosten doorlopen. Hoe langer de burn-out of depressie aansleept, hoe groter die impact. Met onze nieuwe online tool kunnen zelfstandige ondernemers checken of ze afstevenen op een burn-out. Ze krijgen ook een indicatie van de financiële impact, mochten ze uitvallen. Als mogelijk vangnet kunnen ze zich uiteraard verzekeren tegen arbeidsongeschiktheid, maar dat is natuurlijk een oplossing die bijdraagt nadat het kwaad is geschied. Bij onze arbeidsongeschiktheidsoplossing, zijn ook services inbegrepen die proactief moeten helpen je gezondheid als zelfstandige te bewaken.’.’
Welke oplossingen zien jullie voor het bekampen of terugdringen van het aantal burn-outs bij zelfstandigen?
Hans Maertens: ‘Iedere zelfstandige ondernemer voert best regelmatig een risicoanalyse uit, eerst via een goede voeling met zichzelf. Kamp ik al dan niet met symptomen van een burn-out? Hoe hoog is mijn stressgehalte? Enzovoort. Daarnaast moet er ook een plan klaarliggen dat bepaalt wat er met het bedrijf gebeurt mocht de ondernemer uitvallen, door ziekte, burn-out of een andere reden: kan ik terugvallen op een netwerk met mogelijke vervangers of externe hulp van andere zelfstandigen of freelancers? Wat met klanten en leveranciers? Hoe zal dat een impact hebben op omzet en inkomen? Uitvallen door een burn-out kan iederéén overkomen; dat inzicht dient elke ondernemer te hebben.’
Bart Veltjen: ‘Uit onze cijfers weten we dat 47 procent van de zelfstandigen die bij ons een pensioen opbouwen niet verzekerd is tegen arbeidsongeschiktheid. Dat geeft aan dat veel ondernemers hun risicoanalyse misschien onvoldoende uitvoeren, of bepaalde risico’s te laag inschatten. Ze denken allicht dat de kans dat ze arbeidsongeschikt geraken heel klein is. Ze staan volgens mij veel te weinig stil bij de mogelijke impact bij een uitval door bijvoorbeeld burn-out. Ze bekijken die verzekering tegen arbeidsongeschiktheid misschien te veel als een kost.’
Met onze nieuwe online tool krijgen zelfstandige ondernemers een indicatie van de financiële impact mochten ze uitvallen.
Hans Maertens: ‘Dat komt ook voort uit de psychodynamiek van ondernemers. Jonge zelfstandigen voelen de nood aan een verzekering tegen arbeidsongeschiktheid vaak niet. Vooral omdat velen op die leeftijd over een enorme drive beschikken. Als ze ouder worden, vinden ze zo’n verzekering dan weer te duur, terwijl dan net het risico op burn-out toeneemt. Volgens cijfers van de SERV ontstaan de meeste burn-outs immers tussen de leeftijd van 40 en 50 jaar. Met andere woorden: de nodige voorzorgen nemen voor die leeftijd kan een financiële ramp als gevolg van arbeidsongeschiktheid voorkomen.’
Lode Godderis: ‘Zelfstandigen houden best ook de vinger aan de pols over hun drive: wat zijn mijn competenties, talenten en dromen, waar krijg ik energie van? En matcht dat allemaal nog met waar ik vandaag mee bezig ben? Loopbaanpauzes kunnen een oplossing zijn voor wie zijn drive aan het verliezen is. Maar rust staat niet gelijk aan niets doen. Veel succesvolle ondernemers lassen bijvoorbeeld een sabbatical in om van iets anders te proeven zoals vrijwilligerswerk of een totaal andere professionele activiteit. Voor een tijdelijke switch tussen verschillende arbeidsstatuten zouden eigenlijk betere systemen moeten bestaan.’
NN wil momenten van herbronning voor zelfstandigen financieren via het aanvullend pensioen. Hoe werkt dat?
Bart Veltjen: ‘Onze Financiële Gemoedsrustbarometer toont dat 62 procent van de zelfstandigen hun carrière anders wil inrichten. Regelmatige preventieve loopbaanonderbrekingen passen daarbij. Maar de helft geeft aan die pauzes niet te kunnen organiseren omwille van verlies van omzet, inkomen en klanten. Wij zeggen: geef zelfstandigen de mogelijkheid om momenten van herbronning te financieren met het aanvullend pensioen. Nu is het al mogelijk om een voorschot van uw pensioenplan op te nemen voor een investering in onroerend goed. We stellen voor dit te verruimen tot herbronningspauzes. Dat geeft zelfstandigen nieuwe energie en extra ademruimte.’
Hans Maertens: ‘Een loopbaanpauze mag geen taboe zijn. Het kan ook gebeuren door het bedrijf te verkopen. Vroeger hadden veel zelfstandigen hun hele leven dezelfde zaak. Vandaag zit serie-ondernemerschap in de lift, zeker bij jongere ondernemers. Kijk naar start-ups die groot gemaakt worden en na enkele jaren overgenomen worden door een ander bedrijf. De oprichter kan dat moment aangrijpen voor een loopbaanpauze of voor het opstarten van een nieuwe zaak.’
Uitvallen door een burn-out kan iederéén overkomen; dat inzicht dient elke ondernemer te hebben. Elke ondernemer dient een risico-analyse te maken voor het geval hij of zij iets overkomt.
Veel zelfstandigen kampen ook met een slechte nachtrust. Welke impact heeft dat op hun mentale gezondheid?
Colin Sanders: ‘Drukke mensen worden geassocieerd met bekwaamheid, ambitie en zijn waardevol voor de arbeidsmarkt. Wie vermoeid is, zal dat niet snel delen, zeker zelfstandigen niet, want zo stellen ze zich kwetsbaar op naar klanten. Maar chronisch slaapgebrek is een sluipmoordenaar.’
Lode Godderis: ‘Tal van onderzoeken leggen een causaal verband tussen onvoldoende slaap en ziekten zoals een verstoord metabolisme, diabetes, cardiovasculaire problemen en zelfs alzheimer en dementie. Wie decennialang veel uren klopt en de nachtrust verwaarloost, doet dat zeker niet ongestraft.’
Ontdek hier hoe u zelf aan de slag kunt met de NN Burn-Out Cost Simulator.