De overheid en regeltjes allerhande zijn zeker niet de oplossing voor alles. Daar is Ine Van Wymersch, Procureur des Konings in Halle-Vilvoorde, het volmondig mee eens. ‘Het vernieuwen van het sociaal weefsel kan veel problemen oplossen voordat ze op het bord van justitie belanden.’
Tijdens covid deed de overheid met wisselend succes een beroep op onze burgerzin en het sociaal weefsel om de regels na te leven. Waar liep het mis?
‘We kunnen niet zomaar van de ene dag op de andere een appel doen op die burgerzin. Daarvoor heb je een connectie nodig waarop je kunt terugvallen op het moment dat je iets wilt van de burger. Als justitie zulke connectie wil maken, moet ze tonen dat ze geen instituut is dat in een ivoren toren dossiers afwerkt, maar een dienstverlenende organisatie. Door aandacht te hebben voor wat in de samenleving leeft, creëer je een draagvlak. Voor een “vervolgende” instantie als justitie is dat niet evident, maar je kunt wel uitleggen waarom het beter is dat mensen zich aan de regels houden zonder onmiddellijk met sancties te zwaaien.’
Hoe probeert justitie dit draagvlak te creëren?
Mensen die een conflict hebben met hun partner, buur of op school richten zich onmiddellijk tot de overheid. Dat toont hoe zwak ons sociaal weefsel is.
‘In de eerste plaatsvia onze communicatie.De media fungeren als tussenpersoon om onze boodschap bij de burger te krijgen. Tijdens covid vertelden we over onze rol en maakten we duidelijk dat het niet onze missie was om zoveel mogelijk mensen te verbaliseren. Maar voor mij is perceptie ook realiteit. Als je wilt bepalen hoe burgers naar je kijken, moet je actief aan die perceptie werken en jezelf op de kaart zetten. Daarbij is het belangrijk om ook over positieve zaken te communiceren en niet alleen over waar het misloopt. De uitdaging zit in die proactieve communicatie: zelf boodschappen de wereld insturen. Wanneer een duidingsprogramma een expert over justitie uitnodigt, willen we ook zelf aanwezig zijn zodat anderen niet over ons vertellen.’
Welke rol spelen de medewerkers van justitie hierin?
‘Zij hebben een voorbeeldfunctie. Veel magistraten laten de communicatie over aan woordvoerders – dat is ook nodig in lopende onderzoeken - maar magistraten zitten ook op sociale media. Dat maakt van hen ambassadeurs van justitie. Dat is een bewustwordingsproces waarover we een integriteitsdebat hebben opgestart. Zo maakte ik tijdens covid duidelijk dat medewerkers van justitie zich niet publiekelijk of ongenuanceerd mochten uitspreken tegen de veiligheidsmaatregelen. De keuze voor deze job bepaalt voor een deel je identiteit. Dat moet iedereen beseffen voordat hij of zij bij justitie start.’
‘Het gaat ook over de behandeling van dossiers. Een van de speerpunten van mijn beleidsplan is de “slachtofferreflex” bij magistraten. Dat betekent dat, van zodra de politie belt en je een dossier opstart, je de slachtoffers een plaats geeft in dat dossier. Zo krijgen die niet het gevoel dat alles zich boven hun hoofd afspeelt. Magistraten kunnen uitleggen waarom ze een misdrijf wel of niet onderzoeken. Burgers zijn het misschien niet altijd met je eens, maar ze kennen wel je redenering. Onze beslissingen hebben een grote impact op daders, slachtoffers en de samenleving. Daar zijn we ons steeds beter van bewust.’
De rol van het netwerk is cruciaal. Weinig mensen beseffen hoeveel ze kunnen betekenen voor iemand die in een conflictsituatie zit.
In die maatschappij zit het volgens u niet goed met het sociaal weefsel. Kijken mensen te vaak naar de overheid als oplossing voor huis-, tuin- en keukenproblemen?
‘Maandenlang thuiswerken, sectoren die stillagen en scholen die sloten hebben de druk op gezinnen sterk opgedreven. Dat veroorzaakte soms een ongezonde cocktail. Het valt op dat de burger meer dan ooit een beroep doet op politie en justitie om hun huis-, tuin- en keukenproblemen op te lossen. Mensen die een conflict hebben met hun partner, buur of op school richten zich onmiddellijk tot de overheid. Dat toont hoe zwak ons sociaal weefsel is.’
‘Het is absurd hoeveel mensen een procedure bij de familierechtbank opstarten, terwijl er ook manieren zijn om zonder juridische tussenkomst uit elkaar te gaan. Het is belangrijk dat mensen opnieuw ownership opnemen en beseffen dat ze een impact hebben op hun eigen situatie. De rol van het netwerk is cruciaal. Weinig mensen beseffen hoeveel ze kunnen betekenen voor iemand die in een conflictsituatie zit.’
Kunnen we het sociaal weefsel opnieuw herstellen?
‘De rol van het netwerk van mensen en het sociaal weefsel moeten we verankeren in het regelgevende kader. We moeten niet wachten tot er meer instellingen zijn om jongeren te plaatsen, maar kijken of mensen uit het netwerk van die jongeren – leerkracht, ouders van een vriend of vriendin - bereid zijn om voor crisisopvang te zorgen. We kunnen die mensen daarbij ondersteunen door hen een duidelijk statuut te geven.’
U bent ook een pleitbezorger van meer bemiddeling.
‘Elk kind heeft recht op ouders die via bemiddeling uit elkaar gaan. Wetenschappelijk onderzoek wijst uit dat afspraken tussen ouders via bemiddeling duurzamer zijn en beter opgevolgd worden dan een vonnis. De wetgeving moet evolueren, zodat justitie alleen maar ingeschakeld wordt als er een stok achter de deur nodig is. We moeten in de geest van mensen een zaadje planten dat de gerechtelijke weg niet altijd de meest duurzame is en vooral niet in het belang is van onze kinderen.’