Paleis der Natie | Europese gespletenheid

Vandaag is Vukovar, in het noordoosten van Kroatië, een vredig stadje langs de Donau. Alleen een door mortieren doorboorde watertoren, het karkas van wat ooit een luxehotel was, enkele half vernielde huisjes die als memoriaal fungeren en de kerkhoven en gedenkzuilen aan de rand van de stad herinneren aan de gruwel die hier 33 jaar geleden losbarstte.

Het begon allemaal nadat Kroatië zich in juni 1991 onafhankelijk verklaarde, naar het voorbeeld van Slovenië. De Servische minderheid ging in het verzet. Paramilitaire groepen en het federale Joegoslavische leger, met overwegend Serviërs en Montenegrijnen, omsingelden Vukovar. Na dagenlange bombardementen en straatgevechten met honderden slachtoffers als gevolg capituleerden de Kroatische verdedigers van de stad en werden de bewoners gedeporteerd.

In Vukovar vereffenden de Serviërs en de Kroaten enkele oude rekeningen. Ten tijde van de Onafhankelijke Staat Kroatië, die in april 1941 werd uitgeroepen met de goedkeuring van nazi-Duitsland en die geregeerd werd door de fascistische Ustaša-beweging, werden duizenden orthodoxe Serviërs gedwongen zich te bekeren of afgemaakt.

De Europese landen erkenden al snel de onafhankelijkheid van Kroatië, daartoe aangezet door Duitsland. Toch zou de heropbouw van Vukovar nog jaren aanslepen. Tot 1998 stond het gebied onder het toezicht van de Verenigde Naties. Vandaag is Kroatië lid van de Europese Unie, maar Vukovar blijft getekend door de geschiedenis. Een Servische minderheid woont er apart naast de Kroaten. De onderlinge sociale contacten zijn minimaal. Lokale inwoners vrezen dat de minste vonk nieuwe geschillen doet ontvlammen.

Massamoord

Intussen voert ook Servië toetredingsonderhandelingen met de Europese Unie. In de hoofdstad Belgrado wijzen de toeristische gidsen bezoekers op het zwaar gehavende ministerie van Defensie, dat als monument in stand gehouden wordt. Ze hebben het over ‘het zinloze NAVO-bombardement op 26 april 1999’ of over ‘het gevolg van de gebeurtenissen van 1999’, naargelang de herkomst van hun klanten. Ook de Chinese ambassade werd toen getroffen, wat vandaag de Chinezen een wit voetje geeft in Belgrado.

Wat in de EU-hoofdkwartieren in Brussel een verre geschiedenis lijkt en geen emoties meer opwekt, blijft in Midden- en Oost-Europa, en zeker in de Balkan, op het geheugen wegen. Eerder dit jaar maakte journalist Tony Barber zich in de Financial Times zorgen over ‘de lange schaduw van de geschiedenis’ boven de uitbreidingsplannen van de EU, waarvan de herverkozen Commissievoorzitster Ursula von der Leyen werk wil maken. Want al die landen op de uitbreidingslijst hebben onderlinge geschillen, soms ook met EU-landen als Bulgarije en Griekenland: Albanië, Bosnië en Herzegovina, Kosovo, Moldavië, Montenegro, Noord-Macedonië, Oekraïne en Servië. Zo sijpelt de gespletenheid binnen in de EU die integratie nastreeft.

Eind vorige week liet de Poolse vicepremier en minister van Defensie Wladyslaw Kosiniak-Kamysz weten dat zijn land zich verzet tegen de toetreding van Oekraïne tot de EU zolang er geen klaarheid komt in de massamoord op 11 juli 1943 in Wolynië, in het noordwesten van Oekraïne. Tienduizenden Polen kwamen daarbij om. De slachtpartij werd aangericht door Oekraïense nationalisten die deel uitmaakten van de milities onder het commando van nazicollaborateur Stepan Bandera. Die geniet nog steeds een heldenstatus bij sommige Oekraïners. Dat maakt het voor Kiev moeilijk om de eisen van de Polen in te willigen. Bovendien voedt de Poolse aanklacht de beweringen van het Kremlin dat Oekraïne een fascistennest is.

Hongarije slachtoffer

Veel van die oude geschillen in Midden- en Oost-Europa zijn een gevolg van de cynische verkaveling van het Oostenrijks-Hongaarse keizerrijk na de Eerste Wereldoorlog. In naam van het zelfbeschikkingsrecht der volkeren en uiteraard van de democratie trokken de overwinnaars van de oorlog grenzen die weinig steek hielden. Vooral Hongarije werd daar het slachtoffer van. Het verdrag van Trianon reduceerde in 1920 het land zonder enige inspraak tot nauwelijks een derde van zijn grondgebied. Met als kwalijk gevolg dat vandaag ruim 2 miljoen Hongaren in de buurlanden Roemenië, Slovakije, Servië, Oekraïne, Oostenrijk, Kroatië en Slovenië wonen. Het Trianon-verdrag grieft nog altijd de meeste Hongaren, ook tegenstanders van premier Viktor Orbán.

Soms leidt het nog tot wrijvingen. Zoals in 2009, toen de toenmalige Hongaarse president Láslò Sólyom van Slovakije, waar net geen half miljoen Hongaren wonen, het verbod kreeg om in de stad Komárno samen met Hongaarse bewoners het feest te vieren van Sint-Stefanus, de stichter en de eerste koning van Hongarije. De Hongaren brachten de kwestie voor het Europese Hof van Justitie. Dat gaf de Slovaken gelijk. Maar de zaak zette Hongarije naderhand tot spoed aan voor de invoering van de statuswet die de Hongaarse nationaliteit toekent aan etnische Hongaren in het buitenland en die hen stemrecht verleent. Dat wekte ongenoegen in Slovakije. Roemenië, waar meer dan een miljoen Hongaren leven, kon daar weinig tegen inbrengen. De Hongaarse wet is nagenoeg conform de Roemeense. Die geeft aan Moldaviërs - die nog niet tot de EU behoren - het recht op een Roemeens en bijgevolg Europees paspoort.

Hautaine EU-kopstukken

De voorbije jaren maakte Orbán er een traditie van een oratie te houden voor de Roemeense Hongaren. Hij doet dat aan de zomeruniversiteit van Bálványos in het oosten van Transsylvanië. Daar licht hij zijn politiek en die van zijn Fidesz-partij toe. Eind vorige week wuifde hij in een opmerkelijke toespraak de kritiek weg op zijn poging om in Oekraïne een wapenstilstand te bekomen. Maar hij debiteerde ook harde waarheden aan het adres van de EU, die de Oekraïense crisis mismeesterde door Rusland te onderschatten en op die manier de eigen economie ernstige schade toebracht, en dan vooral die van de grote voortrekker Duitsland. Volgens Orbán kan de EU zich de aansluiting van Oekraïne niet eens meer veroorloven.

Voor de Roemeense Hongaren beweerde Orbán dat de oude as Berlijn-Parijs heeft afgedaan. De nieuwe machtsbasissen zijn Londen, Warschau, Kiev, maar ook de Baltische en de Scandinavische staten. Volgens hem is Polen intussen de belangrijkste Amerikaanse militaire basis in Europa.

Het is een gewoonte van de hautaine EU-kopstukken om afwijkende stemmen in Oost- en Midden-Europa als deviaties af te doen, en ze - zoals Hongarije - met financiële sancties in de pas te dwingen. De jongste waarschuwing van de Polen aan het adres van Oekraïne zou in Brussel tot nadenken moeten stemmen. Het volstaat ook om de kaart van Europa te bekijken om vast te stellen dat het gewicht van de voormalige Oostbloklanden in de EU begint door te wegen. Net op het moment dat Duitsland niet meer in staat is de noodzakelijke brugfunctie te vervullen.