Catalaanse droom

Stel je voor dat de Belgische politie binnenvalt in de kantoren van de Vlaamse regering op het Martelaarsplein en elders in Brussel en Philippe Muyters in de gevangenis gooit. Dat is ongeveer wat gisteren in Catalonië gebeurde. De Spaanse guardia civil pakte negen topfiguren uit de Catalaanse deelstaatregering op, onder wie de staatssecretaris voor Economie, en hield ze aan omdat ze een referendum over Catalaanse onafhankelijk willen organiseren dat volgens de Spaanse wetgeving ongrondwettelijk is. Om dezelfde reden nam de Spaanse politie ook miljoenen stembiljetten in beslag.

Het leert hoe het publieke debat over onafhankelijkheid in Catalonië aan het ontsporen is. De kans is reëel dat de gemoederen de komende dagen nog verder verhitten, want de Catalanen trekken pas op 1 oktober naar hun - volgens Madrid illegale - stembus. Vrijwel zeker heeft de Spaanse regering door haar ingrijpen gisteren nog meer legitimiteit verloren bij de Catalanen en heeft ze olie op het vuur gegooid.

De vraag wie overdrijft, is echter niet zo eenvoudig te beantwoorden. Vanuit de Madrileense logica kan je redeneren dat een referendum om de Spaanse staat deels te ontmantelen tegen de Spaanse grondwet ingaat en dus bestreden moet worden. Tegen die juridisch waterdichte logica staat het argument dat een volk mag beslissen hoe het wordt bestuurd. Beide partijen kunnen zich zelfs beroepen op het internationaal publiek recht. Dat stelt dat de territoriale integriteit van een land niet mag worden verstoord, maar zegt ook dat alle volkeren het recht op zelfbeschikking hebben.

De enige manier om die twee zienswijzes enigszins met elkaar te verzoenen, bestaat erin dat een regio zich op een ordelijke en doordachte manier afscheurt en daarin gesteund wordt door een grote en dus duurzame grondstroom binnen haar eigen bevolking. Maar zo loopt het niet in Noord-Spanje. De Catalaanse politici claimen dat als op 1 oktober meer dan de helft van de kiezers voor de onafhankelijkheid stemt, ze die de dag daarna zullen uitroepen.

De brexit heeft ons geleerd dat het zo simpel niet is. Politiek is niet te herleiden tot een ja of een nee op één vraag. Politiek gaat doorgaans over moeilijke afwegingen tussen véél voor- en nadelen, waardoor een complex en tijdrovend compromis nodig is.

Kan een regio zich dan nooit afscheuren? Toch wel, maar net zoals een parlement niet zomaar met een gewone stemming de grondwet kan veranderen, houdt het geen steek dat wel te doen met de onafhankelijkheid van een deelstaat.

Een legale onafhankelijkheidsstrijd kan er daarom als volgt uitzien: laat twee derde van de kiezers in een regio een mandaat geven aan hun regering om over onafhankelijkheid te onderhandelen. Laat die regering vervolgens een plan opstellen hoe ze haar banken zal overeind houden, de staatsschuld zal verdelen, haar sociale zekerheid zal organiseren en hoe ze haar toekomst ziet in de EU en/of de NAVO. En laat de bevolking vervolgens over dat plan, na verkiezingen, nog eens stemmen.

Wat in Catalonië gebeurt, is in dat licht onbezonnen politiek avonturisme dat doet denken aan de slechtste momenten van de brexitcampagne. Maar de reactie van Madrid maakt de situatie helaas niet beter.