Wat een bende

De raadsels die na al die decennia nog steeds rond de Bende van Nijvel hangen, doen de sociale media warmlopen van de samenzweringstheorieën en menig complotdenker beleeft nu zijn finest hour. Partijen die zelf jarenlang het onderzoek hebben laten voortkabbelen en vastlopen in een zandbank van duizenden pagina’s dik, eisen nu directe actie en snelle resultaten.

Maar komt die loutering er ooit wel? Misschien kan verder onderzoek de voormalige rijkswachter Chris B. inderdaad aanwijzen als de befaamde ‘Reus’ - iets wat nog steeds niet volledig bewezen is. Misschien kan dan zelfs het hele netwerk in kaart worden gebracht. Maar wie gelooft dat nog?

De Bende van Nijvel en vooral de al dan niet vermeende machinaties die haar zo lang onder de radar van de speurders hielden, hebben zulke mythische proporties aangenomen dat elke conclusie van het onderzoek als ‘te beperkt’ zal worden ervaren. Het publiek verwacht dat er koppen rollen van grote namen. Als het die - misschien terecht - niet krijgt, zal er rond de zaak eeuwig een sfeer van corruptie en schimmigheid blijven hangen. Vergelijkbaar met de zaak-Dutroux, waar 13 jaar na zijn veroordeling nog steeds massa’s mensen van ‘aanvoelen’ dat de onderste steen niet werd omgekeerd.

Het verhaal rond de Bende past haast perfect in wat de Zwitserse historicus Daniele Ganser de strategie van de spanning noemt. Een middel waarbij de overheid de publieke opinie manipuleert door gebruik te maken van angst, desinformatie, psychologische oorlogvoering en zelfs terroristische acties. Ganser omschrijft het als ‘een tactiek die het plegen van bomaanslagen omvat en de schuld aan anderen toeschrijft. Waardoor men de angst voedt van mensen ten aanzien van een bepaalde groep.’

Terrorisme

Op die manier gezien komen de Reus en zijn trawanten dicht bij een fenomeen van de jongste jaren: de IS-strijders, zelfmoordterroristen en andere jihadi’s. Meerdere keren werd aan de alarmbel getrokken over de radicalisering en rekrutering van een deel van de moslimjongeren uit de verpauperde wijken in onder meer Molenbeek. De top van de politiek en de politie verkoos dat fenomeen te negeren. Die lastige ‘cons’ waren ze immers liever kwijt dan rijk. Eenmaal aan het front in Tsjetsjenië en Afghanistan, later Irak en Syrië, zou niemand hen missen.

Ook hier bestaat een (complot)theorie over: het exporteren van terrorisme. Het zou aangestuurd zijn door een veiligheidsapparaat dat aangezien wordt als rechts georiënteerd. De redenering zou zitten in een ranzig racisme: een strijder in het buitenland is een ‘bruine’ in het binnenland minder. Maar de boemerang keerde terug.

Sinds november 2015, na de resem aanslagen in Parijs, is dreigingsniveau drie van kracht in ons land. Wat betekent dat een aanslag ‘mogelijk en waarschijnlijk’ is. De zucht naar meer veiligheid maakt dat we zaken aanvaarden die we eerder als ondenkbaar zouden hebben weggezet. Een strategie van spanning wordt een strategie van normalisering. Dat betekent soldaten op straat, betonblokken op een rommelmarkt in het hol van Pluto, verhoogde waakzaamheid bij politiediensten en op scholen, meldingsplicht van sociale werkers. Boven op dat alles verhardt de politieke en publieke opinie, ook dat wordt de norm. Iedereen wordt agent, iedereen is kwaad. Rechts wint, links zoekt.

Laat ons geen 30 jaar wachten met een doorbraak te forceren in onderzoeken, ook niet in terreur door jihadisten. De samenleving heeft geen baat bij complottheorieën, een constante spanning of normalisering van wat niet normaal is. Dus, die waarheidscommissies, wanneer beginnen die?