Von der Leyen, doe niet alleen zoals Trump

Wie koestert al heimwee naar Thierry Breton? Hoongelach was het deel van de Franse Eurocommissaris toen hij het vorige zomer in een open brief aandurfde om Elon Musk te waarschuwen. Het verspreiden van schadelijke content op zijn eigen platform X tijdens een interview met presidentskandidaat Donald Trump zou niet zonder gevolgen blijven. De digitale dienstenrichtlijn - de Digital Services Act (DSA) - was sinds begin 2024 van kracht en dat verplichtte de Europese Commissie nauwgezet toe te zien op de handhaving ervan.

Dat schot voor de boeg bleek niet gedekt door Commissievoorzitster Ursula von der Leyen. Resultaat: een maand later was ze van lastpak Breton af en kreeg ze van de Franse president een volgzamere commissaris in de plaats. Nog een maand later werd Donald Trump verkozen als Amerikaans president. Dat was dan weer niet de bedoeling en sindsdien is velen in de Europese Unie het lachen vergaan.

In Washington daarentegen lijken alle remmen los, ook en vooral bij Musk. De baas van X heeft duidelijk de smaak van politieke interviews in verkiezingscampagnes te pakken, ook buiten de Verenigde Staten. De gelukkige was niemand minder dan de lijsttrekker van Alternative für Deutschland (AfD) bij de Duitse stembusslag eind februari. In Berlijn zijn ze nog niet uitgepraat over wat Alice Weidel zei over Adolf Hitler: ‘Een communist.’

Of Von der Leyen dat vrolijke gesprek heeft gevolgd, weten we niet. Ze lag op dat moment met een longontsteking in het ziekenhuis, wat wij blijkbaar niet mochten weten. Sinds eind vorige week is ze weer actief aan het werk, maar over Musk heeft ze zich nog niet expliciet uitgelaten. Ook de bevoegde Finse Europese commissaris - uitvoerend vicevoorzitter Henna Virkkunen - kwam zelfs in een besloten vergadering in het Europees Parlement niet verder dan enkele gemeenplaatsen. Nochtans staat de geloofwaardigheid van de DSA op het spel. Of in het jargon dat de Commissie zelf graag gebruikt: onze digitale soevereiniteit.

The European way

Sinds de overwinning van Trump is de EU vooral gefocust op het beschermen van onze veiligheid - wat gaat Trump precies doen om de oorlog in Oekraïne te stoppen? - en onze economie - zal hij een handelsoorlog met China en Europa ontketenen? Die twee cruciale kwesties eisen terecht onze aandacht op. En op dag twee van zijn nieuwe ambtstermijn heeft Trump dat bevestigd met een ultimatum aan het adres van Rusland en de aankondiging van importheffingen op Europese producten.

Wat in maand twee van de nieuwe Europese Commissie duidelijk veel minder op de radar staat, is de disruptieve kracht van Trump en co. op onze democratie zelf. Dat blijkt een ferme onderschatting. In de naam van de vrije meningsuiting en het verbod op censuur eisen Amerikaanse bigtechbedrijven voor zichzelf een almaar ruimere rol op. Maar dat heeft natuurlijk consequenties. ‘Een groot publiek gaat samen met een grotere verantwoordelijkheid’, wist Breton nochtans al.

Deze week herhaalde een genezen Von der Leyen in het Europees Parlement wat ze eerder op het Wereld Economisch Forum in het Zwitserse Davos had aangekondigd: ‘We zullen pragmatisch zijn, maar we zullen altijd vasthouden aan onze principes om onze belangen te beschermen en onze waarden hoog te houden - this is the European way.’ Wat die principes en waarden precies zijn, vertelde ze er niet bij. In geen geval leek het over de bescherming van de Europese democratie te gaan. Laat staan dat ze beloofde de komende weken een tandje bij te steken.

Teleurstellend en gevaarlijk

Na weken radiostilte is dat teleurstellend. En bijzonder gevaarlijk, want er komen in Duitsland voor Europa cruciale verkiezingen aan. Bovendien is het niet bijster slim, want de uitslag zal mee het lot bepalen van Friedrich Merz, de kanselierskandidaat voor de Duitse christendemocraten. Om uitgerekend haar eigen partijvoorzitter te steunen, zou Von der Leyen beter haar nek uitsteken. Gewoon aankondigen dat ze haar job zal doen door de eigen Europese regelgeving consequent af te dwingen en nieuwe initiatieven zal versnellen om de verkiezingen in de EU nog beter te beschermen.

Wat baat het er alles aan te doen om onze veiligheid en onze welvaart te vrijwaren als tegelijk de democratie in Europa erbij inschiet? Per slot van rekening is dat precies wat Donald Trump aan het doen is als president van de Verenigde Staten.