Parlementaire democratie

Er zijn dagen waarop je stil wordt van een tweet. Zoals vrijdag 26 maart. De voorzitter van de Vlaamse liberalen pleitte tegen het betrekken van het parlement in de besluitvorming omdat dat kostbare tijd zou kosten in de strijd tegen corona. Hij stelde voor dat achteraf te doen, uit vrees voor het funeste nulsomspel waarin de partijen vastzitten in het halfrond. Om pas te debatteren nadat de beslissingen van de uitvoerende macht in voege zijn getreden.

Ik begrijp dat Egbert Lachaert snel wil gaan, maar de boodschap was er los over voor elke liberaalgezinde democraat. Ik probeerde het idee toch te slijten aan mijn oudste zoon om te zien of het ingang vindt bij jongeren.

‘Wat is democratie?’ wierp ik hem toe, terwijl hij zijn examen fysica voorbereidde. ‘De wil van de meerderheid’, antwoordde hij prompt. Ik merkte dat ik nog heel veel werk heb in opvoeding. Verbouwereerd ging ik naast hem zitten en klapte zijn laptop dicht. ‘Jongen, luister eens hier’, zei ik vermanend. ‘Democratie is véél meer dan een willekeurige meerderheid.’

Montesquieu

Ik greep naar een boek in mijn boekenkast vlak achter ons. ‘Na de examens wil ik dat je dit boek leest en me komt vertellen wat je begrepen hebt’, sneerde ik hem toe. Ik schuif hem Montesquieu’s ‘De L’esprit des Lois’ voor de neus. Na wat bladeren kwam ik uit op de passage waar ik naar zocht. ‘Pour qu’on ne puisse pas abuser du pouvoir, il faut que, par la disposition des choses, le pouvoir arrête le pouvoir.’ Het zou in koeien van letters boven elke ingang van het halfrond moeten prijken. In boek 11 hoofdstuk 6 lezen we dat vrijheid enkel mogelijk is waar de drie constitutieve machten (van een democratie) niet enkel op papier, maar ook in de feiten gescheiden zijn.   

Wat we te vaak doen, is democratie bewieroken. Wat we te weinig doen, is ze hervormen om haar fundamenten te beschermen. Wat democratie is, kan niet los worden gezien van wat democratie zou moeten zijn. Een liberale democratie bestaat in theorie alleen voor zover de idealen en waarden ze tot uiting brengen. Ik ben me ervan bewust dat in dit ondermaans bestaan perfectie, vooral in de politiek, niet bestaat en dat morele smetteloosheid voor mensen niet is weggelegd. Dat neemt niet weg dat we ons stinkende best moeten doen om slijtage in termen van deugdelijk bestuur tegen te gaan, vooral in tijden van crisis.

Spoedprocedure

We zouden vandaag kunnen spreken van ‘democratic backsliding’, waarmee gemeten wordt hoe democratieën door het betonrot in hun instellingen stilaan aan kwaliteit inboeten, om vervolgens te degenereren. Ik hoor u al denken. Allemaal goed en wel, maar hoe lossen we dat probleem concreet op?

Als het parlement onafhankelijk van de partijhoofdkwartieren zou functioneren - #WegMetDeParticratie -, zou ik voorstellen een spoedprocedure te bedenken. Het parlement wordt dan in tijden van crisis in een zeer korte tijdspanne verplicht samen te komen om de voorstellen van crisismaatregelen te bespreken, al dan niet te amenderen en finaal in plenum goed te keuren.

De huidige procedure van concertatie in het parlement is niet afgestemd op zulke scenario’s. Daarin treed ik de voorzitter van Open VLD bij. De oorzaak van het falen van het systeem is niet onmacht, maar het ontbreken van de wil om tot een democratische oplossing te komen.

Mijn zoon leg ik ondertussen uit dat de ervaring, op school heet dat vak geschiedenis, aantoont dat er nooit een definitieve overwinning van de rede is. We hebben als West-Europeanen de neiging te denken dat de democratie zoals we ze kennen zal zegevieren of een blijvend verhaal is. Dat getuigt van een hardnekkige en misplaatste vorm van etnocentrisch determinisme en een schromelijke overschatting van de aard van de mens. Een gewaarschuwd democraat is er twee waard.

Fouad Gandoul

Politicoloog