Laat slechte enquêtes maar achterwege

Enquêtes zijn vaste prik geworden in de media. De politieke wereld wordt regelmatig opgeschud door nieuwe opiniepeilingen die heel wat reacties en commentaar opleveren. Maar de bevragingsdrift gaat verder dan de politiek. Je kan het zo gek niet bedenken of er is ooit wel eens een peiling rond gedaan.

Ook bedrijven bevragen regelmatig het grote publiek - we pleiten zelf schuldig. En op heel wat websites worden instantpolls gedaan, waar je onmiddellijk je eigen antwoord kan vergelijken met dat van andere respondenten. Om er een Amerikaanse enquête tegenaan te gooien: 44 procent vindt internetenquêtes een van de favoriete afleidingen op het werk.

Laat er geen twijfel over bestaan: veel enquêtes leveren interessante informatie op. Maar dat neemt niet weg dat vele peilingen het best met een grote korrel zout worden genomen. Vooreerst zijn er de klassieke vereisten voor een goede peiling: is de steekproef representatief? Zijn de vragen duidelijk, en niet suggestief? Die voorwaarden zijn makkelijker te vervullen bij groots opgezette bevragingen, maar op kleinere schaal wordt dat een stuk moeilijker. Op het journaal zie je soms straatinterviews die de mening van de man in de straat moeten reflecteren. Alleen is het misschien al goed te weten dat op een doordeweekse dag de meeste werkende Vlamingen niet op straat rondlopen. Representatief? Dat valt te betwijfelen.

Voor de media is het echter moeilijk te weerstaan aan sappige peilingsresultaten. Daar speelden de makers van het programma ‘Basta’ enkele jaren geleden succesvol op in door fake enquêteresultaten de wereld in te sturen, die gretig werden opgepikt. Zelfs The Washington Post bestond het om een paar jaar geleden een peiling te publiceren waaruit bleek dat 7 procent van de Amerikanen dacht dat chocomelk van bruine koeien kwam. Nader onderzoek wees uit dat de opiniepeilers vermoedelijk te veel chocomelk hadden gedronken, al dan niet aangelengd met andere substanties.

Mensen zijn dikwijls ook niet helemaal oprecht en geven soms een sociaal wenselijk antwoord. In dat verband is het logisch dat data die toelaten het gedrag van de consument rechtstreeks te analyseren, meer waarde hebben dan een peiling. En we weten nu allemaal dat die datavergaring wordt vergemakkelijkt doordat het internet een vast onderdeel van het dagelijkse leven is geworden. Zo is het aantal keren dat in Google een zoekterm in verband met vastgoed wordt ingebracht waarschijnlijk een betere voorspeller van de activiteit op de vastgoedmarkt dan een consumentenenquête. Dus je hoeft niet meer over alles en nog wat een enquête te doen.

Derde betaler

De ergerlijkste enquêtes heb ik bewaard voor het laatst: die over maatschappelijke of politieke thema’s. Elke student economie leert in het eerste jaar dat een consument streeft naar het maximale nut. Hoe meer leuke dingen, hoe beter. Vragen zoals ‘Bent u voor meer middelen voor gezondheidszorg?’, ‘voor hogere pensioenen?’ of ‘voor meer groen in uw gemeente?’ kunnen dus meestal wel een meerderheid van de respondenten achter zich scharen.

De student economie leert echter ook dat op het grafiekje met de iso-nutscurve een budgetrechte staat die een rem zet op eindeloze behoeftes. Daar hebben de enquêteurs echter een middeltje op bedacht: de derde betaler. Ze zullen een vraag toevoegen zoals ‘Vindt u dat grote vermogens of hoge inkomens meer belastingen moeten betalen?’, waarbij niet wordt gedefinieerd wat men daarmee precies bedoelt. De doorsneerespondent interpreteert een hoog inkomen vermoedelijk als een inkomen dat hoger ligt dan het zijne.

Relevanter wordt het wanneer de geënquêteerde keuzes moet maken. Is hij bereid bepaalde dingen op te geven in ruil voor een extraatje elders? De klimaatenquêtes die de overheid om de vier jaar uitvoert, zijn in dat verband sprekend. 85 procent van de Belgen wil dat de klimaatverandering dringend wordt aangepakt, maar tegelijkertijd stelde het jongste rapport nogal eufemistisch dat ‘maatregelen die een extra financiële inspanning van de burger vragen nog steeds relatief weinig bijval kennen’.

Enquêtes blijven een interessante manier om relevante informatie te vergaren, of in sommige gevallen een bron van amusement. Maar het zou prettig zijn mochten de media slechte enquêtes laten waar ze thuishoren: in de prullenmand.