Gemeentefusies en de belastingbetaler

Is het kader voor gemeentefusies in Vlaanderen goed doordacht? Wie goed bestuur een warm hart toedraagt, heeft de dorpspolitiek van het landelijke Boortmeerbeek, na de aankondiging van zijn gemeentebestuur en dat van Mechelen om in 2025 te willen fuseren, goed gevolgd. Donderdag zakten zelfs 1.000 van de 13.000 Boortmeerbekenaars af naar het gemeentehuis voor een openluchtvergadering met burgemeester Karin Derua (Open VLD).

Veel burgers vinden het niet meer van deze tijd om op die manier over zoiets ingrijpend te worden ingelicht. De ontsteltenis heeft nog meer oorzaken. Dat een kleinere gemeente opgeslokt zou worden door het grote Mechelen is erg problematisch. Zeker omdat Mechelen al jaren een enorme schuld torst van 3.400 euro per inwoner. De vernietigende indruk was dat de Boortmeerbekenaars - 407 euro schuld per inwoner - daar mee voor moesten opdraaien. Dat Derua kan stellen dat ook de kleinere partij er financieel baat bij heeft, maakt dan weinig indruk. Voor burgers met interesse voor het bredere plaatje begint daar net de discussie.

Vlaanderen neemt van fusiegemeenten 500 euro per inwoner schulden over. Voor Mechelen-Boortmeerbeek komt dat neer op 50 miljoen euro. Ook krijgt de fusiegemeente jaarlijks 10 miljoen euro meer uit het gemeentefonds. Daarom kan Derua zeggen dat door de fusie meer investeringsbudget beschikbaar wordt. Toch levert dat een speciale cocktail op, die sommigen ‘typisch Vlaams’ zouden noemen.

Efficiëntie

Vroeger werd over gemeentefusies gesproken om het overheidsbeslag te verlichten en meer efficiëntie te vinden. Nu proberen burgemeesters een fusie te slijten met de boodschap dat ze geen invloed zal hebben op het personeelsbestand, dat het gemeentehuis behouden blijft en dat meer uitgaven mogelijk zijn. Het valt bijna niemand op dat het argument van het drukken van de kosten voor de belastingbetaler niet valt als de grote hefboom. Denken onze politici echt dat burgers niet wakker liggen van de hoogte van de rekeningen?

Niet alleen moet de belastingbetaler in de rest van Vlaanderen een deel van de lokale schulden overnemen, trots wordt getoeterd dat men door een fusie aanspraak zal kunnen maken op meer middelen van de overheid. Er wordt dus vooral gesproken over ‘meer uitgaven’ als motivatie voor de fusie.

Er zitten nog meer haken en ogen aan een gemeentefusie. In welke mate doen de financiële prikkels die Vlaanderen creëerde afbreuk aan de responsabilisering van de politiek? Het waren de gemeenten die schulden opbouwden door hun uitgavenbeleid. En nu zouden ze de lasten daarvoor kunnen afwentelen op de rest van Vlaanderen? Denk hierbij ook aan de pensioenrekening op lokaal niveau, die voortkwam uit het lokale personeelsbeleid.

Groot en klein

Wat te denken van de initiatieven om gemeentefusies vooral te stimuleren of mogelijk te maken tussen een stad en een kleinere gemeente? Valt uit zo'n fusie werkelijk de grootste verbetering - bijvoorbeeld wat betreft efficiëntie - te rapen? Of speelt een andere agenda?

Er zijn redenen om te stellen dat sommige gemeenten beter zouden inzetten op fusies en samenwerkingsverbanden. Maar Nederlands onderzoek leert dat succes niet vanzelfsprekend is. Het kabinet-Rutte II wou het aantal gemeenten fors verminderen. Opschaling zou de bestuurskracht van gemeenten vergroten en volgens het regeerakkoord op termijn 1 miljard euro kosten besparen. Die verwachting werd niet ingevuld. Het is dus belangrijk de voorwaarden voor succesvolle fusies in kaart te brengen.

Er viel ook goed nieuws te rapen. We kregen een bevestiging dat de burger zich wel degelijk betrokken voelt bij het beleid. Zozeer zelfs, dat in korte tijd veel burgerinitiatieven opdoken. Net dat is een grote troef van het lokale bestuur: de nabijheid van de burger. Laat die factor dus zeker meewegen in de discussies over de wenselijkheid van gemeentefusies.