Geef mensen het gevoel dat ze ertoe doen

Do you matter? Doe je ertoe? Een simpele vraag van drie woorden, maar die drie woorden helpen begrijpen waarom sommige mensen wegkwijnen op het werk. Vandaag zitten meer dan 500.000 mensen al langer dan een jaar thuis wegens ziekte. Voor een derde van hen zijn psychische problemen de reden. Er is niet één oorzaak of één oplossing. Maar naar aanleiding van de World Mental Health Day wil ik het chronisch gebrek aan erkenning waaronder veel werknemers lijden voor het voetlicht plaatsen. De reden waarom veel mensen vervreemden van hun werk is dat ze zich anoniem en onzichtbaar voelen.

Do you matter? Het gevoel iets te betekenen voor anderen gaat naar de kern van wie we zijn. Als je het gevoel hebt dat wat je dagelijks doet op het werk niet gezien en niet erkend wordt, is het lastig opstaan ’s morgens. In zelfhulpboeken lees je dat je niet de goedkeuring van anderen moet zoeken. Je moet je eigen koers varen. Maar ‘mattering’ - zo heet het concept in de wetenschappelijke literatuur - gaat niet over goedkeuring, wel over een fundamentele menselijke behoefte: het gevoel dat je ergens voor iemand een verschil maakt, dat je gezien en erkend wordt. 

Do you matter? Wat gebeurt er met mensen die veel erkenning krijgen? Vorige week werden de Nobelprijzen uitgereikt. Er zijn weinig momenten die zo overweldigend benadrukken dat je leven zinvol was. Wat is de impact van zo’n erkenning? Bij een Nobelprijs zijn verschillende verdienstelijke mensen genomineerd, maar er kan maar een iemand winnen. Statistisch onderzoek toont dat de winnaar gemiddeld een à twee jaar langer leeft dan andere genomineerden. Het effect wordt niet veroorzaakt door het prijzengeld maar door de erkenning. Erkenning laat mensen langer leven. Het omgekeerde geldt helaas ook. Wie het gevoel heeft er niet toe te doen, heeft een hoger risico op mentale problemen en depressie.

Terugslag

Maar er voor iemand toe doen, is niet altijd genoeg. Leerkrachten of zorgberoepen halen hun motivatie uit het verschil dat ze dagelijks op een directe en zichtbare manier maken voor anderen. Maar als ze ervaren dat hun inspanningen geen verschil meer maken, hoe hard ze ook werken, is de terugslag hard. De voldoening om een verschil te maken geeft energie maar is niet onuitputtelijk. Als die energie niet langer opweegt tegen het dagelijkse gevecht tegen de bureaucratie, een toxische leidinggevende of het gevoel er alleen voor te staan, duikt het cynisme op.

Cynisme is de schaduwzijde van ertoe doen. Het begint als een stemmetje in het hoofd dat eerst stil vraagt: ‘Maar wat heeft het allemaal voor zin?’. Dat stemmetje klinkt almaar luider, tot je op een ochtend niet meer opstaat omdat je alleen kan antwoorden: ‘Het heeft allemaal geen zin’. De behoefte om ertoe te doen, is een bijzonder fragiele menselijke motivatie.

In een podcast voor De Tijd vatte ik het zo samen: ‘De basis van management is simpel: mensen het gevoel geven dat ze ertoe doen’. Dat kon ik beter verwoorden. Je wil mensen inderdaad dat gevoel geven, maar het is geen trucje. Het gaat niet louter over het gevoel, mensen moeten er ook daadwerkelijk toe doen. Ik spreek niet over bullshitjobs. Zelfs bij de eenvoudigste job kan je het toch gevoel krijgen dat je voor iemand een verschil maakt en je gewaardeerd weten.

Ik zie het probleem eerder in de bijna stuntelige onkunde van veel bedrijven om een menselijke connectie te maken met hun eigen medewerkers. Is het uit angst om wat ze zouden horen als ze mensen eerlijk zouden vragen hoe het met hen gaat? Wie zich vandaag zorgen maakt over mentaal welzijn en retentie - en dat doet bijna elke organisatie - heeft één grote opdracht: hoe zie ik erop toe dat mensen zich gezien voelen, dat ze weten dat ze ertoe doen, dat ze voor ons het verschil maken?