Frederik Anseel | Transparante lonen zijn lagere lonen

'Bij ons weet elke werknemer hoeveel zijn collega verdient.' De Tijd weet perfect hoe hij een knuppel in het hoenderhok moet gooien. Ons loon is als ons seksleven. Iedereen wil weten hoeveel iemand anders krijgt, maar zwijgt het liefst over het eigen pakket. Loontransparantie ligt gevoelig in België. De reacties gingen dan ook voorspelbaar alle richtingen uit.

Op het eerste gezicht valt wat te zeggen voor loontransparantie, want het betekent rechtvaardigheid. Dat is ook de reden waarom Europa bedrijven aanport transparanter te zijn. Het idee is dat bedrijven mannen en vrouwen gelijk zullen verlonen als we bekendmaken wat de startlonen en de loonschalen zijn.

Klinkt logisch, en ik hoef het geen twee keer uit te leggen, zeker niet aan een vrouw die al haar leven lang onderbetaald wordt. Maar transparantie helpt misschien niet alleen bij de genderkloof.

Uit ons eigen onderzoek weten we dat mensen geneigd zijn te denken dat iemand anders, zelfs in hetzelfde bedrijf met dezelfde job, net iets meer verdient. Mentaal vergelijken we onszelf altijd weer met die mensen van wie we denken dat ze meer verdienen. Dat maakt ons ongelukkig over ons eigen loon. Want we schatten onszelf als een bovengemiddeld goede medewerker in, dus is het logisch dat we ons met de besten vergelijken. Waarom verdienen we dan niet evenveel?

Van die twijfel of onze kantoorbuur nu honderd euro per maand meer krijgt of niet, liggen we ’s nachts wakker. De mens, ge kunt daar niet aan uit. Maar we zijn nu eenmaal sociale wezens. Het ligt in onze natuur onze zelfwaarde te bepalen door ons met anderen te vergelijken. Ons huis, onze kinderen, onze auto en dus ook ons loon.

Rechtvaardigheid

Niet alleen mensen zijn sociale wezens, dieren ook. Op lezingen toonde ik vroeger steevast een hilarisch filmpje van het beloningsonderzoek bij apen van de onlangs overleden bioloog Frans de Waal. Het aapje dat beloond wordt met een stukje komkommer maar meent recht te hebben op een druif breekt letterlijk het kot af.

Als rechtvaardigheid zo belangrijk is voor ons, verenigde apen, waarom dan in godsnaam niet transparant zijn over ons loon? Dan kunnen we ’s nachts over iets anders piekeren dan over het loon van onze kantoorbuur.

Welnu, de werkelijkheid is complexer dan Europese regelgevers zouden willen. Loontransparantie leidt er inderdaad toe dat mannen en vrouwen evenveel gaan verdienen. Maar niet omdat de vrouwen meer verdienen. Nee, de kloof wordt kleiner omdat het loon van mannen minder snel stijgt.

Bedrijven gebruiken transparantie om in loononderhandelingen met mannen op de rem te staan. Dat heeft een demotiverend effect op hen. U weet hoe gevoelig ons ego is. In één studie was de daling in productiviteit als gevolg van de gekneusde mannelijke ego’s meer dan wat het bedrijf kon besparen door de daling in lonen.

Dat loontransparantie lonen doet dalen is niet louter een man-vrouwzaak. Een verplichting tot loontransparantie geeft bedrijven een handig excuus om niet individueel te onderhandelen. Eén loonsverhoging betekent namelijk een verhoging voor iedereen. De Europese wetgeving neemt eigenlijk onderhandelingsmacht weg van het individu en legt die bij de ondernemers, die zo gemakkelijker de lonen laag kunnen houden. Een Amerikaanse studie die loontransparantie staat per staat kon vergelijken, schat in dat een wet erover tot een daling van 2 procent in salaris leidt. Bij hogeropgeleiden loopt dat op tot 4 procent, omdat die normaal meer onderhandelingsmacht hebben, althans in de VS.

Moet loontransparantie op de schop? Dat heb ik niet gezegd. De onrechtvaardige loonkloof tussen mannen en vrouwen is zo obstinaat gebleken dat we misschien wel de bluts met de buil willen nemen om er definitief komaf mee te maken. Mijn punt is dat wie prutst aan complexe psychologische systemen en meent uniforme regels te moeten opleggen aan bedrijven, bijna altijd ongewenste neveneffecten veroorzaakt. En die zijn deze keer waarschijnlijk niet in het voordeel van de werknemer.