Frederik Anseel | Hoe corona de wereld écht veranderde

Eerst in Wuhan, dan in Noord-Italië en vervolgens heel snel in de rest van de wereld. Vijf jaar geleden ontdekten we met corona de ravage die een pandemie aanricht. In die eerste maanden van 2020 argumenteerde ik in deze column meermaals dat zulke episodes doorheen de menselijke geschiedenis altijd geleid hadden tot grote maatschappelijke omwentelingen. We maakten gedurfde voorspellingen. Mensen zouden nooit nog handen schudden, steden zouden leeglopen, de luchtvaart zou wegdeemsteren. Maar de belangrijkste grote omwentelingen lagen niet voor de hand en zagen we niet echt aankomen, weten we nu.

Ten eerste is bijna geen enkele regering de pandemie heelhuids doorgekomen. Centrale banken brachten ongekende hoeveelheden geld in omloop om de economieën van de ondergang te redden. Dat leek toen een goed idee en waarschijnlijk was het ook de redding. Het leidde echter ook tot snel oplopende inflatie. Die trof vooral huishoudens met een modaal of lager inkomen, wat leidde tot kwade kiezers die wereldwijd zittende regeringen afstraften. 

Daarnaast bleken veel burgers ontevreden over hoe regeringen tijdens de crisis burgerlijke vrijheden hadden ingeperkt. ‘Overreach’ leidde tot argwaan, samenzweringstheorieën, politieke polarisatie en de opkomst van populistische bewegingen. Het democratisch deficit dat we vandaag zien, is rechtstreeks terug te brengen tot overhaaste en ondoordachte beslissingen tijdens de pandemie. Natuurlijk is het achteraf makkelijk praten. Terugblikkend denk ik anders over sommige maatregelen dan vijf jaar geleden. 

Verslavende afleiding

Twee: het internet bleek een verslavende afleiding tijdens lange lockdowns. Dat leidde tot een ongeziene digitale versnelling. De metaverse was misschien een slag in het water, maar de coronacrisis zorgde wel voor de definitieve doorbraak van cryptomunten. Ondanks verwoede pogingen om iedereen terug naar kantoor te krijgen, blijkt ook hybride werken een blijver. De brede digitale gewenning vormt vandaag de vruchtbare bodem voor ChatGPT en andere AI-tools.

Onze sociale levens spelen zich steeds meer online af, wat spontane ontmoetingen moeilijker maakt. Jongeren spenderen meer tijd alleen, drinken minder alcohol, hebben op latere leeftijd seks en rapporteren meer eenzaamheid. Omdat mensen moeilijker relaties aanknopen of volhouden, draagt het toenemende aantal singles verder bij tot dalende geboortecijfers.

In de derde plaats was er het gemak waarmee landen tijdens de pandemie de grenzen sloten en via de competitie in vaccins en medische aanvoerketens bijdroegen aan deglobalisering en nieuwe globale allianties. Het gevolg is een groeiende kloof tussen 'slimme' en 'traditionele' productielocaties in de wereld. Landen zijn meer bezorgd om economische soevereiniteit en veiligheid, wat leidt tot onproductieve investeringen en een slabakkende economische groei.

Een aantal landen kwam versterkt uit de coronacrisis omdat ze vooraf weerbare sociale en digitale systemen hadden of omdat ze zich strategisch gepositioneerd hadden in de nieuwe wereldorde. Het gaat onder meer om Denemarken, Noorwegen, Polen, de Verenigde Arabische Emiraten, Vietnam, Indonesië en Mexico.

De waarheid onder ogen zien

Vier: de grote verliezer van de pandemie lijkt de jongste generatie. Goedkope leningen als gevolg van het losse economisch beleid boostten wereldwijd de huizenprijzen. In combinatie met de daaropvolgende inflatie en renteklim werd het voor jongeren moeilijker om een huis te kopen. Het belang van sociale netwerken die al bestonden voor corona creëert bovendien een generatiekloof in sociaal kapitaal en loopbaanmogelijkheden.

Niet alle jongeren konden hun sociale vaardigheden ontplooien. Sommige onderwijssystemen waren beter voorbereid op schoolsluitingen dan andere en hadden digitale alternatieven. Een achteruitgang in leerresultaten bij sommige groepen leidt tot ongelijkheid die levenslange loopbaanlittekens zal achterlaten. De jonge generatie rapporteert meer mentale problemen. De enige troost is dat werkgelegenheid wellicht nooit een probleem zal zijn, gezien de verouderende bevolking.

Corona heeft ons geraakt in onze persoonlijke levens. Het heeft ook onze maatschappij getransformeerd. Sommige landen hebben daarom commissies opgezet om systematisch te onderzoeken welke beslissingen genomen werden tijdens de coronacrisis en wat de impact daarvan is geweest. Als we beter voorbereid willen zijn op een volgende pandemie, moeten we bereid zijn om de waarheid onder ogen te zien en te leren van onze fouten.