Een neutrale staat mag actief immigratie sturen

Het integratiedebat is helemaal terug. Daarin ligt de focus op de islam en is een tweedeling voelbaar. Er lijken soms maar twee extremen te bestaan: wie kritiek heeft op de islam is islamofoob en wie kritiek heeft op de blanke meerderheid is een moslimknuffelaar.

Om dat polariserend klimaat te bevechten heeft Patrick Loobuyck (UAntwerpen/UGent), hoogleraar moraalwetenschappen, een boek geschreven waarin hij het opneemt voor de mensen die zich redelijk willen opstellen. In ‘Samenleven met gezond verstand’ stelt hij dat het mogelijk is dat redelijke mensen, ongeacht hun diepste overtuiging, een set van waarden delen die steunt op gelijkwaardigheid. Die overlappende consensus leidt tot de individuele vrijheden die de staat moet garanderen, desnoods tegen de wil van de meerderheid in. De staat moet daarbij een neutrale positie innemen ten aanzien van de verschillende ideeën en levensbeschouwingen.

In onze liberale democratie met haar individuele grondrechten kan wel niet verplicht worden dat iedereen instemt met die overlappende consensus. Een van de essentiële kenmerken in zo’n democratie is dat het woord en de gedachten vrij zijn. En dus mag je er de liberale democratie afwijzen.

Dat is de zwakke plek van onze open en tolerante maatschappij: in welke mate laten we woorden, gedachten en acties toe die ons samenlevingsmodel kunnen ondermijnen? Sommigen vinden het naïef te denken dat een meerderheid echt kan worden tegengehouden als ze individuele grondrechten aan banden wil leggen.

LEF

Loobuyck erkent dat probleem en pleit voor een actieve staat. Om de duurzaamheid van de liberale democratie te beschermen moet de neutrale staat actief de ideeën erachter promoten. Neutraliteit is geen excuus voor passiviteit. De liberale democratie promoten doe je het beste bij nieuwkomers, en de grootste groep zijn de kinderen die hier geboren worden.

Loobuyck lanceerde jaren geleden al de idee om alle kinderen een vak Levensbeschouwing, Ethiek en Filosofie (LEF) te laten volgen, dat de fundamenten van onze samenleving uitlegt. Het zou de verbondenheid rond een gedeelde set van waarden stimuleren. Tegen dat pleidooi is weinig in te brengen. Ik steun zijn oproep voor LEF op school, en velen met mij.

Dezelfde actieve houding van de neutrale staat ten aanzien van kinderen kan ook worden toegepast op volwassen nieuwkomers. Loobuyck vindt het dan ook evident dat de overheid inburgeringscursussen aanbiedt en laakt het feit dat Vlaanderen daar pas begin jaren 2000 mee begonnen is (Wallonië overigens nog veel later).

Die actieve, maar niet dwingende houding van de overheid is noodzakelijk om ervoor te zorgen dat voldoende mensen blijvend overtuigd worden van de waarden van de liberale democratie.

Volwassenen

Trek je die redenering door, dan moet de overheid haar actieve houding ook toepassen bij de selectie van volwassen nieuwkomers. Nu wordt al vaak gepleit voor economische immigratie, een selectie van de juiste talenten voor de arbeidsmarkt. Hier kan de overheid een dimensie aan toevoegen, door te selecteren op basis van een nieuwkomers aanvaarding van de waarden van de liberale democratie - zoals de gelijkheid van man en vrouw. Loobuyck levert een goede argumentatie om de ondertekening van een nieuwkomersverklaring als selectiecriterium ernstig te nemen.

Dat is niet toegeven aan de culturele angst, die mij weinig gefundeerd lijkt, maar is ingegeven door de bezorgdheid over de duurzaamheid van de liberale democratie. Overtuigde liberaaldemocratische nieuwkomers toelaten zou de sociale cohesie en zo ons samenlevingsmodel versterken.

Het boek gaat wel te weinig in op hoe die overlappende consensus in de praktijk moet worden gebracht. Loobuyck lanceert het principe van de redelijke accommodatie: aanpassingen aan bestaande regels kunnen worden aanvaard, als de regels niet gebaseerd zijn op een ethisch principe. Maar hij werkt de voorbeelden, zoals gescheiden zwemuren of de hoofddoek bij de politie, onvoldoende uit. Terwijl dat vandaag de grote discussiepunten zijn. Hij geeft in de rest van zijn boek wel voldoende materiaal om die discussie op een redelijke manier aan te gaan.

Samenleven met Gezond Verstand, Patrick Loobuyck, uitgegeven bij Polis.