opinie

DOGE in de VS en bij ons?

Hoofdeconoom Stichting Merito

Op een grondige evaluatie van het Amerikaanse experiment met DOGE, het Department of Government Efficiency van Elon Musk, is het nog jaren wachten. Maar dichter bij huis vallen ook lessen te leren op het vlak van overheidsefficiëntie, schrijft Ivan Van de Cloot.

In de Verenigde Staten is de in de verkiezingscampagne beloofde afslanking van de overheid onder president Donald Trump begonnen. Terwijl veel sectoren de afgelopen jaren een aanzienlijke productiviteitsgroei lieten optekenen, bleef die bij de overheid eerder beperkt. Dat Elon Musk ervan overtuigd is dat technologie ook daar grote verbeteringen kan brengen, bijvoorbeeld bij de belastingdienst, is dan ook geen verrassing.

En bij ons?

Advertentie
  • De auteurs
    Ivan Van de Cloot is hoofdeconoom van Stichting Merito
  • De kwestie
    De VS zijn met DOGE en Elon Musk begonnen aan een afslanking van het overheidsapparaat. Ook in Nederland gebeuren daarvoor grondige analyses.
  • De conclusie
    Ook bij ons moeten we ingrijpen in de bureaucratie en moet de politiek zich bezinnen over de kerntaken van de overheid.

We weten intussen allemaal dat ons begrotingstekort van 28 miljard euro dringend moet worden aangepakt. Om het tegen 2030 onder de drempel van 3 procent van het bruto binnenlands product te krijgen, is minstens een inspanning van 16 miljard euro nodig. Cruciale hervormingen, onder andere voor pensioenen en gezondheidszorg, zijn daarbij onontbeerlijk. België is niet het enige land dat die uitdaging aangaat: in Frankrijk plant de regering ingrepen ter waarde van 53 miljard euro.

Onze beleidsmakers kunnen dus alle inspiratie goed gebruiken. Op een grondige evaluatie van het Amerikaanse experiment met DOGE, het Department of Government Efficiency, is het nog jaren wachten. Dat neemt niet weg dat we altijd kunnen leren, zeker op het vlak van technologie.

Efficiëntie

Dichter bij huis, in Nederland woedt al jaren een debat over efficiëntie bij de overheid, met bijzondere aandacht voor de zogeheten overhead (zoals hr, communicatie en privacy) bij ministeries. Onze noorderburen hebben daarvoor een beproefde methodologie ontwikkeld, die in politieke kringen grondig wordt gemonitord en besproken.

Advertentie
Advertentie

Zo werd vorig jaar de regering-Schoof onder druk gezet om de overheidsbureaucratie aan te pakken. Uit analyses bleek dat ongeveer de helft van de Nederlandse ambtenaren zich bezighoudt met ondersteuning, management of controle van de andere helft. In 2010 had 41 procent van het overheidspersoneel een functie in de overhead. Dat aandeel is intussen opgelopen tot meer dan 50 procent.

De helft van de Nederlandse ambtenaren houdt zich bezig met ondersteuning, management of controle van de andere helft.

Zolang dergelijke analyses bij ons ontbreken, blijft het prematuur politici te volgen die beweren dat de overheid ‘op haar tandvlees zit’. Nederlandse specialisten wijzen erop dat bureaucratisering bij de overheid sterk samenhangt met regeldruk in de bredere maatschappij.

Lange tijd rustte in Nederland een taboe op het publiceren van die cijfers. Maar transparantie is ook voor de ambtenaren zelf essentieel. Uitvoerende ambtenaren zijn de afgelopen jaren almaar meer ondergesneeuwd door een veelheid aan stafafdelingen en managers, die elk vanuit hun eigen perspectief sturen zonder onderlinge afstemming. Als bureaucratie uitvoerende professionals hindert in hun werk, is ingrijpen noodzakelijk. Voor de maatschappij en voor het publiek ambt zelf.

Uitvoerbaarheid

Het monitoren van bureaucratisering en overhead is zonder meer belangrijk, maar fundamenteler is de vraag: wat is de taak van de overheid? De Nederlandse Raad van State stelde dat de overheid en de politiek zich moeten bezinnen en terughoudender moeten worden met nieuwe beleidsmaatregelen. Te vaak kunnen beloftes niet waargemaakt worden. Ook in België kampen we met het probleem van uitvoerbaarheid. De sleutel? Duidelijke keuzes maken - de essentie van politiek.

Neem het Vlaamse subsidieregister, dat tijdens de vorige legislatuur werd ingevoerd. Burgers verwachten dat politieke partijen aangeven welke subsidies in vraag gesteld moeten worden, omdat ze niet tot de kerntaken van de overheid behoren. Dat gebeurt nog onvoldoende.

Het Rekenhof stelde vast dat bij de federale overheid geen systematische doorlichting van uitgaven plaatsvindt, noch een toetsing aan sleuteldoelstellingen. In Vlaanderen wordt gesproken over concepten als ‘prestatiebegroten’, waarbij niet enkel de inkomsten en uitgaven worden bekeken, maar ook de gerealiseerde prestaties. Toch blijft het voorlopig te veel bij woorden. Het is hoog tijd om niet alleen te praten, maar ook te handelen, met een duidelijke focus op kerntaken.

Advertentie

In het nieuws

Alle artikels meer
'De begroting is te belangrijk om ze onder te brengen bij een staatssecretaris', zegt Vincent Van Peteghem.
Vincent Van Peteghem: 'Kan toch niet de bedoeling zijn dat gouverneur de markten naar België doet kijken?'
Vincent Van Peteghem maakt zich geen illusies: de komende jaren zal elke begrotingsronde in de Arizona-coalitie een nieuwe strijd opleveren. Maar dat de Nationale Bank de saneringsplannen onvoldoende noemt, verteert de CD&V’er slecht. ‘Pierre Wunsch zou de regering net moeten aanmoedigen.’
Gesponsorde inhoud