Deze keer wordt het anders

Robots die je job afnemen. Het idee is zo oud als robots zelf. Voor me ligt een leuke collage van Der Spiegel. De jobroof van de robots werd op de cover van het Duitse magazine voorspeld in 1964, in 1978 en opnieuw in 2017. Zelfs de econoom John Keynes voorspelde dat zijn kleinkinderen maar 15 uur per week zouden werken.

In de ultieme robottekenfilm 'WALL-E' hebben mensen korte vingertjes, korte beentjes en geen nek. Ze hebben immers niets te doen, zelfs tennis en golf worden door robots gespeeld. Vanonder mijn sofadekentje zeg ik niet nee tegen een wereld van hedonisme en luiheid, maar vervang die voor mijn part gerust door diepgaande filosofische gesprekken en culturele verrijking. Het punt is - it ain’t gonna happen.

Maar misschien wordt het deze keer echt anders? Een paar fundamentele denkfouten liggen aan de basis van het robotdoemdenken. De belangrijkste is dat in de wereld zoiets bestaat als een vaste hoeveelheid arbeid. Als een robot een job overneemt, dan verdwijnt die job en is blijft minder arbeid over die mensen moeten uitvoeren. Door de geschiedenis heen geloven nogal wat mensen in dat idee van een vaste hoeveelheid arbeid. Het verklaart waarom mensen schrik hebben van migratie (‘die komen hier onze job afnemen’) of waarom we het goed vinden dat mensen op 65 jaar op pensioen moeten (‘plaatsmaken voor de volgende generatie’).

Dat wil natuurlijk niet zeggen dat geen jobs verdwijnen. Natuurlijk doen ze dat. Vergelijk een doorsnee kantooromgeving met die van 60 jaar geleden en u ziet bijna geen typisten, klerken of secretaresses meer. Ik zwijg nog over hoe onherkenbaar een autofabriek is geworden. De denkfout is niet dat jobs verdwijnen, maar dat er voortdurend jobs bijkomen die we ons nog niet kunnen indenken. Ik daag u uit om aan iemand uit de jaren 80 uit te leggen wat een social media influencer doet (alvast geen belastingen betalen, ha!). Nieuwe behoeften creëren nieuwe arbeid. Omdat mensen vooruit willen, statusgericht en competitief zijn, komen er altijd nieuwe behoeften bij. Hedonistische adaptatie.

Onuitputtelijk

Maar is het deze keer toch niet anders? Deze keer zijn niet louter routinematige jobs bedreigd. Dat was de voorspelling tien jaar geleden: routinejobs zouden verdwijnen, maar jobs gebaseerd op sociale vaardigheden, creativiteit en expertise waren veilig. Laat dat net het type taken zijn waarin artificiële intelligentie (AI) bijzonder goed is. AI is creatief, babbelt en argumenteert dat het een lieve lust is. En eenmaal ze op het internet aangesloten is, is de expertise onuitputtelijk. De Hollywoodscenaristen hebben het misschien bij het rechte eind. In zijn column deze week gaf Peter Hinssen een reeks voorbeelden van AI die al taken op het werk overneemt. Het zijn white collar jobs die bedreigd worden.

We moeten er niet flauw over doen. Voor bepaalde taken overklast AI al de experts. Dat betekent dat het voor een groep mensen verdomd lastig wordt als ze zich niet snel aanpassen. Maar het kan ook een bron van productiviteit zijn. De vraag is of AI vervangend dan wel aanvullend ingezet wordt. Dat is koffiedik kijken. De Britse journalist Martin Wolf vergelijkt het met iemand die in 1455 even op de achterkant van een envelop de invloed van de drukpers probeert te voorspellen.

Hoed u voor doemvoorspellingen zoals de Oxford-studie van 2013 die voorspelde dat 47 procent van alle jobs zou verdwijnen. Tien jaar later is de wereldwijde werkloosheid bijzonder laag. De landen met het hoogste niveau van automatisatie en robots zoals Japan, Singapore en Zuid-Korea hebben goede werkzaamheidscijfers, zonder daling in jobtevredenheid. Laat de AI-robots aanrukken, ik omhels ze met duizend armen. Famous last words, ik weet het.