De individuele verantwoordelijkheid van een arm kind is nul

Door Andreas Tirez, kernlid van de denktank Liberales. Blogt op economieblog.be

Zondag ontstond een rel over de uitspraken van Vlaams minister van Armoedebestrijding Liesbeth Homans (N-VA). Ze beweerde dat er een trendbreuk was in de Vlaamse armoedecijfers. Het algemene armoederisico is gedaald van 11,1 naar 10,3 procent.

Er kwam onmiddellijk kritiek van de oppositie, maar ook van armoedeverenigingen en onderzoekers. Een daling met 0,8 procentpunt kan niet beschouwd worden als een statistisch significante daling omdat het binnen de foutenmarge zit. Dat berekende Toon Vanheukelom, onderzoeker van de KU Leuven. Armoedecijfers schommelen altijd wat, want ze steunen op enquêtes en dus zijn er ook steekproeffouten (zie figuur).

Bovendien, en dat is nog het opmerkelijkste, zijn de cijfers die Homans citeert minstens deels gebaseerd op 2014, terwijl de huidige Vlaamse regering pas echt startte na de zomer van 2014. En dan nog kan je je afvragen of het Vlaamse beleid een echte kentering kan inzetten, zelfs in een paar jaar tijd, want onder meer demografie en het federale beleid kunnen een grote impact hebben.

Regeerakkoord

Over het armoedebeleid van deze Vlaamse regering was ik in deze krant in 2014 al kritisch, omdat ik het stiefmoederlijk behandeld vond in het regeerakkoord. Het armoedebeleid was goed voor nog geen 400 woorden. Op een totaal van 24 beleidsdomeinen kreeg alleen dierenbescherming minder aandacht. Ik gaf toen nog het voordeel van de twijfel - je weet nooit of de daden de woorden niet zullen overtreffen - maar nu niet meer. Deze minister en bij uitbreiding deze Vlaamse regering zien armoedebestrijding niet als een prioriteit.

Die lage prioriteit kan ideologisch te verklaren zijn. Een te genereus armoedebeleid kan leiden tot ‘moral hazard’. Het genereuze beleid wordt dan bewust of onbewust meegerekend in de hoofden van individuen en leidt bij hen tot minder inspanningen om armoede te vermijden.

Die ideologische kijk gaat uit van een grote individuele verantwoordelijkheid voor de eigen toestand en wordt vaak aan rechtse ideologieën toegewezen. Links zal dat afstrijden en stellen dat veel armen zeer vaak tegen hun zin en ondanks zichzelf arm zijn. Beide posities hebben een deel van de waarheid. De vraag is hoeveel, waarbij rechts dus meer belang hecht aan het gevaar van moral hazard, waardoor armoedebestrijding minder belangrijk kan worden.

Lege brooddoos

Het gevaar van moral hazard is een belangrijk argument als het over volwassenen gaat. Het is echter absoluut niet te verdedigen als het over kinderen gaat. De individuele verantwoordelijkheid van een arm kind is nul. Een vijfjarige treft geen enkele schuld als beide ouders werkloos zijn, als de woning vochtig en schimmelig is of er geen geld meer is aan het einde van de maand en het kind met een lege brooddoos naar school moet.

Ik besef dat kinderarmoede bestrijden vaak neerkomt op het bestrijden van gezinsarmoede, en dus ook armoede bij de ouders. Moral hazard bij volwassenen komt dan weer om de hoek kijken. Maar zelfs als je dat probleem groot inschat, dan nog moet je het belang minimaliseren omdat kinderarmoede onaanvaardbaar is. Bovendien zijn er maatregelen denkbaar die zich vooral richten op de (kans)armoede van kinderen.

Links én rechts hebben geen enkele ideologische reden om kinderarmoede niet hoog op de agenda te zetten. Bovendien blijkt uit internationaal onderzoek dat investeren in kansarme kinderen ook economisch efficiënt is. Op lange termijn wordt de investering dubbel en dik terugverdiend, zeker in tijden van lage rentes.

Niet dat eenvoudige en budgettair makkelijk haalbare oplossingen voor het grijpen liggen. Kinderarmoede is een complex probleem, dat overigens niet enkel over het financiële gaat. Maar dat impliceert net dat armoedebestrijding veel aandacht moet krijgen, en zeker veel meer dan nu.