Wordt het straks chaos met Truss?

Hoe is het in godsnaam zo kunnen mislopen in het Verenigd Koninkrijk? Twintig jaar geleden was het land het succesverhaal van Europa. Met Tony Blair had het een relatief bekwame - soms zelfs inspirerende - premier die het land bestuurde op basis van rationele principes. De minister van Financiën, Gordon Brown, voerde aanvankelijk een heel voorzichtig budgettair beleid met als doel later gevoelig meer te investeren in gezondheidszorg en onderwijs, wat hij effectief deed tussen 2002 en 2007. Brown maakte ook de centrale bank onafhankelijk en vrij van politieke inmenging.

In die dagen was 'Cool Britannia' een magneet voor jong talent met een bloeiende economie die bewondering afdwong in de rest van Europa. Vandaag lijkt niets nog te werken in het land. Het Britse weekblad The Economist waarschuwde een paar weken geleden zelfs: 'It could get worse.'

Wat is er gebeurd? In 2010 verloor Brown, die Blair was opgevolgd als premier, met Labour de verkiezingen van de Conservatieven van David Cameron en George Osborne, die het ministerie van Financiën overnam. Labour schoof zachtjes op naar links met Ed Miliband als nieuwe leider.

In de nasleep van de financiële crisis van 2008 voerden Cameron en Osborne een strak budgettair beleid van bezuinigingen en snoeiden ze hard in de subsidies voor openbare infrastructuur, onderwijs, gezondheidszorg en zaken als woningisolatie. Economisch herstel kwam er traag, maar net op tijd voor de verkiezingen van 2015, die de Conservatieven verrassend wonnen. Ze waarschuwden toen dat het alternatief 'chaos met Ed Miliband' zou zijn.

De rest is geschiedenis. Labour schoof verder op naar links met de hopeloze Jeremy Corbyn als leider. Cameron moest opstappen na het desastreuze brexitreferendum in juni 2016. En na een paar jaar van non-bestuur en Europaobsessie onder Theresa May kon Boris Johnson de langverwachte brexitdeal met de Europese Unie afsluiten, die het land langzaamaan zou verarmen.

Donkere economische wolken

Onder Johnson werd de Conservatieve Partij gezuiverd tot brexitpuristen. Elk parlementslid met enige sympathie voor de 48 procent die ‘remain’ had gestemd, werd niet meer geselecteerd. Zo verloor de beleidspartij een enorm reservoir aan politiek talent.

Johnson zelf werd deze zomer gedefenestreerd door zijn eigen parlementsleden na een reeks politieke schandalen, maar de donkere wolken die zich over de Britse eilanden opstapelden, zijn economisch en financieel. Terwijl heel Europa met stijgende inflatie en hoge energieprijzen kampt, is het in het VK nog erger door de gevolgen van de brexit. Die verzwakte de Britse munt en bracht nieuwe handelsbelemmeringen met zich die alles nog duurder maakten.

Liz Truss, Johnsons loyale minister van Buitenlandse Zaken in de regering van lopende zaken, is zijn gedoodverfde opvolger op 5 september. Haar oplossingen om de Britse economie uit het slop te halen en het volk door de winterkou te loodsen zijn georganiseerd rond drie thema’s: belastingverlagingen, het herzien van het mandaat van de Bank of England, en een harde diplomatieke lijn tegenover de EU om het Noord-Ierse Protocol te herschrijven.

Truss spiegelt zich graag aan Margaret Thatcher. De iron lady van de Britse politiek kwam eind jaren zeventig aan de macht na de fameuze ‘winter van ontevredenheid’, die ook werd gekenmerkt door hoge inflatie en energieprijzen en een hele reeks stakingen, onder meer bij de vuilnisophalers en begrafenisondernemers. Toen werd het VK algemeen aanzien als de ‘sick man of Europe'.

Er zijn vandaag echo’s van eind jaren zeventig en begin jaren tachtig. Maar het is onwaarschijnlijk dat Thatchers oplossingen voor de 'Britse ziekte' opnieuw werken. Belastingverlagingen zullen de inflatie alleen in de hand werken en de hernieuwde politisering van de centrale bank maakt de financiële markten nerveus. De bank moet vrijwel zeker de rente nog ferm verhogen om de hogere inflatie te fnuiken, en een lange recessie is haast onvermijdelijk. Een stijgende overheidsschuld is gemakkelijk te herfinancieren als de rente laag is, maar niet als ze stijgt. En de EU zal Ierland niet voor de bus gooien.

Zichzelf schrijvende speech

Truss moet wellicht een grote beleidsbocht maken. De Britse bevolking heeft hulp nodig met haar torenhoge energierekeningen, maar de overheidssteun zal niet betaalbaar blijken. Politieke inmenging bij de centrale bank wordt bijna zeker afgestraft in de obligatiemarkten. En een nieuwe Britse capitulatie in Brussel, om een handelsoorlog met het blok af te wenden, wordt noodzakelijk.

De politieke speech schrijft zichzelf. 'Er is geen alternatief', zal Truss zeggen, net zoals Thatcher dat herhaalde in de jaren tachtig. Maar Thatcher had een electoraal draagvlak voor haar hervormingen, en werd tweemaal klinkend herverkozen. Een U-bocht door Truss wordt erg pijnlijk en kan de Conservatieven de volgende verkiezingen kosten. De volgende weken zal haar partij zich sterk maken met de slogan 'In Liz We Truss!' Maar Keir Starmer, de stoïcijnse oppositieleider, zal snel zijn om de nieuwe regering in het Lagerhuis te beschrijven als 'Chaos with Liz Truss'.