Valse informatie over Gaza moet ons allen zorgen baren

Een Israëlische raket trof op 17 oktober een ziekenhuis in Gaza en daarbij kwamen 500 onschuldige mensen om het leven. Het nieuws, dat bekend raakte via sociale media, werd snel opgepikt door The New York Times, The Wall Street Journal en andere mainstreammedia.

Overheidsfunctionarissen werden gedwongen te reageren. De leider van de Palestijnse Autoriteit Mahmoud Abbas zegde een geplande ontmoeting met de Amerikaanse president Joe Biden af. De Egyptische president Abdel Fateh al-Sisi en de Jordaanse koning Abdullah volgden snel. 

En toen bleek dat het verhaal niet klopte. Op de parkeerplaats van het ziekenhuis was wel een ontploffing gebeurd, maar foto’s toonden op wat gebroken ruiten na nauwelijks schade. Het aantal slachtoffers was verzonnen door Hamas, een terroristische groepering die vecht voor haar voortbestaan. Forensisch onderzoek suggereerde dat de explosie waarschijnlijk was veroorzaakt door een stuk van een raket die vanuit Gaza op Israël was afgevuurd, hoewel die bevinding nog altijd wordt betwist.

Tegen de tijd dat de media hun oorspronkelijke fout begonnen te corrigeren, hadden veel regeringen Israël al publiekelijk veroordeeld, waren de langverwachte bemiddelingsbijeenkomsten van Biden geannuleerd en vonden anti-Israëldemonstraties plaats in het hele Midden-Oosten en in sommige Europese en Amerikaanse steden.

Ook de Palestijnen werden het slachtoffer van valse informatie. Alsof de terroristische aanval op Israëlische bejaarden, kinderen en baby’s niet gruwelijk genoeg was, gingen nog schokkender beweringen over de onthoofding van 40 baby’s viraal. Het breed uitgemeten verhaal werd ingetrokken, maar niet voordat de Israëlische premier Benjamin Netanyahu en de Amerikaanse president Joe Biden het publiekelijk als feit hadden herhaald.

‘De leugen vliegt en de waarheid komt er achteraan gestrompeld’, schreef de Ierse schrijver Jonathan Swift in 1710. Elke oorlog heeft zijn deel van verkeerde informatie, maar leugens worden sneller en gemakkelijker dan ooit in de publieke bloedsomloop geïnjecteerd. Op sociale media staan ‘burgerjournalisten’ die verkeerde informatie de wereld insturen op gelijke voet met erkende nieuwsorganisaties. Algoritmes promoten de meest provocerende en polariserende informatie, zodat lezers niet langer weten wat ze moeten geloven. 

Op zoek naar drama

Ook de mainstreammedia, altijd op zoek naar drama, versterken soms al te snel verhalen die ze beter zorgvuldiger hadden onderzocht. De meeste lezers of kijkers kiezen dan maar voor informatiebronnen die hun wereldbeeld bevestigen. Ze willen niet dat hun waarden en overtuigingen in twijfel worden getrokken. Dat verklaart waarom in onze gepolariseerde samenleving de vraag naar desinformatie toeneemt.

De verspreiding van valse informatie, onopzettelijk of opzettelijk, neemt over de hele wereld toe en wakkert angst en haat aan. Dat is vooral zorgwekkend voor landen die verkiezingen houden, dat andere moment van intense polarisatie. In 2024 kiezen 40 landen, die meer dan 40 procent van de wereldbevolking vertegenwoordigen, nieuwe leiders. Het jaar begint met een verkiezing in Taiwan en eindigt met een in de Verenigde Staten, waar nog veel meer op het spel staat. De groeiende afhankelijkheid van sociale media voor nieuws, vooral onder jongeren, en almaar geavanceerdere nepvideo’s, waarbij onwaarheden moeilijker te detecteren zijn, moeten ons allemaal zorgen baren.

We moeten hopen dat de nieuwsorganisaties die mensen ooit het meest vertrouwden, leren van de oorlogservaringen in Oekraïne en Israël en voorzichtiger optreden als verantwoordelijke poortwachters. We kunnen er bij regeringen op aandringen socialemediabedrijven verantwoordelijk te houden voor de verspreiding van valse informatie op hun platformen. We moeten allemaal kritischer consumenten van informatie worden. Maar onze grootste hoop moet zijn dat we al die lessen niet door bittere ervaring hoeven te leren.