Militaire logica in Oost-Oekraïne

Terwijl Europa deze week door de verkiezingen vooral met zichzelf bezig was, glijdt Oekraïne verder af naar een burgeroorlog in het oosten. De zelfverklaarde volksrepublieken Donetsk en Lugansk creëerden een unie onder de historisch beladen term ‘Nieuw-Rusland’. Onder Catharina de Grote was Rusland de ware heerser in wat nu het zuiden en zuidoosten van Oekraïne is.

Even was er hoop toen de nieuw verkozen Oekraïense president Petro Poroshenko stelde dat hij met Rusland wilde onderhandelen. Doch tegelijk meende hij dat er geen alternatief is voor de ‘anti-terroristische actie’ van de westers gezinde regering in Kiev tegen de pro-Russische fracties in het oosten. De strijd verhardt, en dagelijks vallen er doden. Nieuw-Rusland lijkt ook meer concrete steun te krijgen van Moskou; antiluchtafweerraketten en getrainde strijders uit Tsjetsjenië. Het is een kwestie van tijd vooraleer Kiev ook aan Washington extra wapens vraagt.

De militaire logica biedt evenwel geen uitwegen uit de crisis, integendeel. Hoe harder Kiev in het oosten optreedt, des te groter de kans dat een vorm van guerrilla oorlog de nieuwe norm wordt. Daar waar de Krim in meerderheid Russisch is, geldt dat niet voor het oosten van Oekraïne. De spanningen tussen de lokale bevolking nemen alleen maar toe. Het Westen lijkt nog altijd van de basispremisse uit te gaan dat er maar één Oekraïens volk is, en dat Kiev zijn soevereiniteit in het oosten moet herstellen. De enige uitweg is evenwel een politieke; erkennen dat de Oekraïense identiteit multi-etnisch is, veiligheidsgaranties bieden aan allen, en via verregaande autonomie aan het oosten de politieke situatie trachten te ontmijnen. In de nabijgelegen provincie Djnepropetrovsk slaagt men er wel in de fragiele stabiliteit en een enige vorm van eenheid te bewaren. Dat biedt een zekere hoop.

De spanningen met Rusland nemen intussen zienderogen toe. Terwijl het Westen met verdere sancties tegenover Moskou dreigt, heeft het Kremlin zijn antwoord al klaar. Kiev betaalt al enkele maanden niet meer voor zijn geïmporteerde gas. Sinds het vertrek van ex-president Janoekovitsj dreef Gazprom de prijs op: van 268 dollar voordien tot 485 dollar per 1.000 kubieke meter aardgas vandaag. Tegen 7 juni dreigt die factuur op te lopen tot 5,2 miljard dollar.

Als Kiev op 2 juni niet betaalt, dreigt Moskou enkel nog met mondjesmaat te leveren. Daarmee zal ook de EU in het bad getrokken worden. Gisteren vond in Berlijn een spoedoverleg plaats tussen alle betrokken partijen. Poetin is vast van plan aardgas aan te wenden als een hefboom om de gebeurtenissen in Oekraïne ‘vorm te geven’.

De afgelopen week ontstond ook de langverwachte Euraziatische Economische Unie tussen Rusland, Wit-Rusland en Kazachstan, een ruimte voor vrij verkeer van goederen, diensten en kapitaal tussen 170 miljoen inwoners. Armenië en Kirgizië treden later dit jaar toe. De nieuwe unie wordt op 1 januari 2015 operationeel. Het Kremlin hoopt nog altijd dat Oekraïne aansluit. En waarom ook niet? Een welvarend Oekraïne zou toegang moeten krijgen tot zowel de markten van de Europese Unie als de Euraziatische Economische Unie. Enkel dan kan het land uitgroeien tot een economisch welvarende brug tussen West en Oost, in plaats van een diepe afgrond tussen beide.

Zowel Moskou als Brussel heeft de afgelopen maanden geprobeerd het land in zijn economische en politieke invloedssfeer in te lijven. Wie nieuwe scheuringen in Europa wil vermijden, moet een gezamenlijke benadering nastreven, ook al vindt Washington dat misschien wat minder aangenaam.

David Criekemans doceert buitenlands beleid aan de Universiteit Antwerpen, internationale politiek en veiligheid aan het University College Roosevelt in Middelburg en geopolitiek aan het Geneva Institute of Geopolitical Studies.