Ian Bremmer: De Verenigde Staten vs. zichzelf

Terwijl het Amerikaanse leger en de Amerikaanse economie in uitzonderlijk goede vorm blijven, is het in geen enkele andere geavanceerde democratie zo slecht gesteld met het politieke systeem. De presidentsverkiezingen zullen de Amerikaanse democratie verder op de proef stellen.

In de VS is de politiek opmerkelijk verdeeld. Het vertrouwen van de bevolking in de belangrijkste instellingen - het Congres, de rechterlijke macht en de media - zit op een historisch dieptepunt. Door de door algoritmen versterkte desinformatie ontbreekt het de Amerikanen bovendien aan een gemeenschappelijke sokkel van feiten over hun land en de wereld.

Een duidelijke meerderheid van de kiezers ziet noch Donald Trump noch Joe Biden, de waarschijnlijke kandidaten, zitten als nieuwe president. Tegen Trump lopen tientallen strafklachten, waarvan veel direct verband houden met daden tijdens zijn presidentschap. Een tweede ambtstermijn zou Biden dan weer afronden op 86 jaar.

Populistische martelaar

In de aanloop naar de verkiezingen zal de animositeit tussen de partijen alleen maar toenemen. Zodra hij de presidentsnominatie van zijn partij binnen bereik ziet, zal Trump de Amerikaanse politiek kapen. Zelfs de meest terughoudende Republikeinen in het Congres en het merendeel van de conservatieve media, activistische groepen en financiële belangen zullen zich achter hem scharen. Zijn uitlatingen, hoe bizar ook, zullen een andere wending geven aan het nationale discours en de toon zetten op Capitol Hill en in de parlementen van allerlei deelstaten. Dat zal resulteren in nog meer extremisme, verdeeldheid en blokkering.   

Trump, die beseft dat hij een gevangenisstraf riskeert als hij verliest, zal zijn onlineplatform, de Republikeinse Partij en bevriende media inzetten om zowel het rechtssysteem als de verkiezingen in vraag te stellen. Telkens weer slaagt hij erin zich als een populistische martelaar op te werpen. Zijn beschuldigingen van fraude, nog voor de verkiezingen hebben plaatsgevonden, slaan aan bij conservatieve Amerikanen. Dat alles zal het verkiezingsproces niet lamleggen, maar het zal veel van zijn aanhangers doen twijfelen aan de legitimiteit van de uitslag. Een probleem dat desinformatie en echokamers op sociale media nog aanscherpen. 

In een wereld die wordt geteisterd door oorlog en economische zwakte zal het vooruitzicht van een overwinning van Trump de positie van Amerika verzwakken. Republikeinse parlementsleden zullen zijn buitenlandstandpunten overnemen. Zowel buitenlandse bondgenoten als tegenstanders zullen zich schrap zetten voor Trumps terugkeer, met destabiliserende gevolgen lang voor het zover is.

De steun voor Oekraïne zal meer tegenwind ondervinden, wat de trans-Atlantische alliantie onder druk zal zetten en de Oekraïners en hun Europese medestanders in de frontlinie aan hun lot zal overlaten. Kiev zal almaar roekelozer optreden, om nog voor de volgende president aantreedt zoveel mogelijk winst te boeken. De hoop dat in 2025 een einde komt aan de Amerikaanse steun zal de Russische president Vladimir Poetin dan weer vastberadener maken.

De nadrukkelijke steun van Trump voor Israël en diens agressieve aanpak van Iran beperkt de manoeuvreerruimte van Biden in het Midden-Oosten. Ook de dooi in de betrekkingen met China volhouden worden moeilijker.

Kans op geweld

Als Trump de verkiezingen wint, zal Biden zijn nederlaag toegeven. Democratische leiders zijn minder geneigd de verkiezingen als vals te bestempelen. Trump, die voor hen in de gevangenis hoort, zullen ze evenwel als een onrechtmatige president beschouwen. In de grote steden mogen we een heruitgave van de massale straatprotesten van 2016 verwachten, in een land dat nog verdeelder is en met meer Democraten die ervan overtuigd zijn dat Trump 2.0 een bedreiging voor de democratie vormt. Of het nu komt van tegenbetogers, extremisten of opportunistische relschoppers, de kans op geweld is reëel. 

Als Trump verliest, zal hij alles doen wat in zijn macht ligt, legaal of illegaal, om de uitkomst aan te vechten en de legitimiteit van het proces te betwisten. Als uitdager zijn de mogelijkheden om de uitslag aan te vechten beperkter dan als president in 2020. Dat zal hem er niet van weerhouden het te proberen, vooral als hem een celstraf lijkt te wachten. Hij zal weer spreken van massale fraude, aanzetten tot intimidatie van stembuspersoneel, en van overheidsfunctionarissen in zowel rode (Republikeinse) als blauwe (Democratische) staten eisen dat ze extra stemmen voor hem ‘vinden’. Republikeinse gouverneurs zal hij onder druk zetten om Republikeinse kiesmannen voor te dragen in staten die de Democraten hebben gewonnen. Parlementsleden zal hij onder druk zetten om Democratische kiesmannen te diskwalificeren. Hoewel die praktijken nauwelijks kans op slagen hebben, zullen ze het toch al lage vertrouwen in de democratische instellingen verder schaden.  

Tenzij die verpletterend is, zullen de Republikeinen een zege van Biden als onwettig beschouwen. Ze zullen beweren dat de verkiezingen gestolen zijn, of dat politiek gemotiveerde onderzoeken de Trump-campagne hebben bemoeilijkt. Mocht Trump alsnog de cel ingaan, dan zullen ze dat beschouwen als politieke vervolging. Hoewel grootschalig geweld in dat geval wellicht uitblijft, zal de politieke kloof in Amerika uitdiepen en de natie verder versplinteren in rode en blauwe staten, steden en gemeenten. Beslissingen over waar te wonen, zaken te doen en te investeren worden daardoor verder gepolitiseerd.

Of Trump of Biden het haalt, blijft koffiedik kijken. Vaststaat alleen dat het sociale weefsel, de politieke instellingen en de internationale status van Amerika nog meer geschaad zullen worden.