De grote rokade

Fluitend in het donker sleept de federale regering zich naar de volgende begrotingscontrole. Amper vijf maanden na haar aantreden moet de wankele centrumrechtse bewindsploeg van Charles Michel (MR) al op zoek naar 1,2 miljard euro bijkomende besparingen om de staatsfinanciën op de door Europa uitgelijnde koers te houden. Dat gat in de prille begroting - groot genoeg om een federale regering in te laten verdwijnen - werd mee geslagen door een rekenfout van de Rijksdienst voor Pensioenen. Die tastte in zijn computermodellen liefst 47.000 gepensioneerden mis. Wat neerkomt op een bijkomende factuur van ruim 400 miljoen euro.

Nu al stijgt de spanning tussen de N-VA en CD&V naar een nieuw hoogtepunt. De twee coalitiepartners lijken vastbesloten elkaar verder de duvel aan te doen. CD&V wil niet saneren in de sociale zekerheid en sluit nieuwe belastingen niet uit. De Vlaamse christendemocraten staan daarmee tegenover de N-VA’ers, die vooral willen bezuinigen.

Niet alleen in de federale, ook in de Vlaamse regering is van een samenwerking tussen de twee coalitiepartners weinig sprake. De Vlaamse regering moet eveneens op zoek naar enkele honderden miljoenen om haar begroting sluitend te houden, maar ze wordt bovendien geconfronteerd met de pijnlijke gevolgen van de zesde staatshervorming. Dat laatste werd nog eens duidelijk gemaakt door de recente open brief van de Vlaamse zorgsector, die de besparingen door Vlaams minister van Sociale zaken Jo Vandeurzen (CD&V) met stijgende paniek aankijkt.

Het gaat hier om noodgedwongen besparingen. De zesde staatshervorming voorziet wel in de overheveling van bevoegdheden maar niet van alle middelen. Het gaat hier om een nauwelijks verkapte sanering die de deelregeringen wordt opgelegd. Ze sluit investeringen in rusthuizen en algemene en vooral psychiatrische ziekenhuizen, die de Vlaamse zorgsector noodzakelijk acht, zo goed als uit.

Zowel de federale als de Vlaamse regering zette bij haar aantreden in op de grote omslag en op efficiëntie. Maar een indexsprong is nog lang geen hervorming van het loonmechanisme, die hoe dan ook moet worden aangepast aan de dalende productiviteit in de industrie en gaandeweg ook in de dienstensector. De maatregelen die tot nog toe werden genomen, bieden weinig soelaas. Dat blijkt uit het toegenomen begrotingstekort.

Intussen klampt de regering zich vast aan elke strohalm, zoals aan de vaststelling dat een daling in 2014 van de uitgaven van de Rijksdienst voor Arbeidsvoorziening zorgde voor een zuurstofbel van 451 miljoen euro. Er werd nog bij verteld dat het aantal werklozen de voorbije 23 jaar nooit zo laag was.

Daar hoort toch wat meer tekst en uitleg bij. Om te beginnen werden de bezoldigingen van het overheidspersoneel en de sociale uitkeringen niet geïndexeerd, omdat in de loop van vorige jaar de spilindex niet werd overschreden. Bovendien is het niet duidelijk hoeveel uit de RVA-cijfers verdwenen volledig werklozen er opnieuw aan het werk zijn en hoeveel er in een ander uitkeringsstelsel zijn beland. Want uit andere cijfers, zoals die van de Nationale Bank, blijkt dat de werkloosheidsgraad, die 8,6 procent bedroeg in 2014, hoger ligt dan het jaar voordien.

De primaire uitgaven stegen vorig jaar met 1,3 procent, dat is meer dan de reële groei van het bruto binnenlands product (bbp). Nog pijnlijker voor de begroting is de vaststelling dat de sociale uitkeringen tussen 2000 en 2014 met 4,8 procent van het bbp zijn toegenomen. Dat komt neer op een stijging van bijna 20 miljard euro.

Verspilling

In de jongste aflevering van de Leuvense Economische Standpunten wijst professor emeritus Wim Moesen er fijntjes op dat België met zijn omvang van de publieke sector internationaal naast Zweden op de vierde plaats staat. Maar als het om de slagkracht van de overheid gaat, staat Zweden in de top 3 en zakt België weg naar de elfde plaats.

Die gebrekkige efficiëntie heeft uiteraard te maken met de manier waarop het hele apparaat wordt bemand. Er wordt weer naar goede Belgische gewoonte politiek benoemd. Zoals Moesen aangeeft: ‘De hoofdbekommernis is een wiskundige verdeling van de zeteltjes over de diverse partijen, met een ondermaatse aandacht voor deskundigheid, integriteit en complementariteit.’

En zo komt het dat een aantal competente mensen niet of nauwelijks worden gehoord. Fons Leroy van de Vlaamse Dienst voor Arbeidsbemiddeling (VDAB) ketst het hele land af om nieuwe ideeën over de arbeidsmarkt te propageren. Frank Robben, de architect van de Kruispuntbank, kan met de hoogtechnologische uitrusting van zijn diensten tientallen miljoenen besparen in de gezondheidszorg, de ziekteverzekering en zelfs justitie.

Eind 2013 schreef de gezondheidssocioloog Lieven Annemans dat in de gezondheidszorg tot 15 procent van het budget wordt verspild, wat neerkomt op enkele miljarden die door de gootsteen worden gejaagd. Toch blijft het wachten op de eerste doortastende ingrepen om die verspilling te stoppen.

De federale en de Vlaamse regering staan voor belangrijke structurele hervormingen. Een regering waarvan de twee steunberen - de NV-A en CD&V - geregeld overhoop liggen, kan die opdracht niet aan. Franstalig vicepremier Didier Reynders (MR) heeft al laten verstaan dat het zo niet verder kan. Het is nu, in de eerste jaren van de regeerperiode, dat de hervormingen moeten worden doorgevoerd. En het wegsaneren van een tekort van 1,2 miljard euro is een zaak van structurele ingrepen.

Maar nog voor de federale regering de begrotingscontrole aanvat, moeten de N-VA en CD&V beslissen of ze door willen gaan met deze centrumrechtse coalitie. Zowel in de federale als in de Vlaamse regering, want de twee grijpen door de uitvoering van de zesde staatshervorming als tandwielen op elkaar in.

Beide partijen kunnen alvast beginnen met hun woordvoerders een tijd aan de ketting te leggen, want zij zijn vaak de aanstokers van de conflicten. Bovendien is hun communicatie ondermaats, of naast de kwestie, zoals die rond het ontwerp van de Kaaimantaks van minister van Financiën Johan Van Overtveldt (N-VA) en rond de justitiehervorming van Koen Geens (CD&V). Dat de achterban van beide partijen niet onder de indruk is van het spektakel, mocht blijken uit recente peilingen.

Destijds kon Jean-Luc Dehaene pas een einde maken aan het gekibbel in zijn kabinet en het echte sociaal en economisch hervormingswerk aanpakken, nadat Herman Van Rompuy, die de aanzet gaf voor die regering, in september 1993 aan boord werd gehaald. Het zou de regering-Michel al flink vooruit helpen mocht de beleidsploeg worden herschikt en de ministers van de N-VA en CD&V, die niet meer samen door één deur geraken, worden vervangen. En misschien is de tijd gekomen voor de grote rokade.

De zwakte van deze federale regering is dat Bart De Wever en Wouter Beke aan de kant bleven. Zij hebben de samenwerking tussen de N-VA en CD&V gewild. Niet alleen in de Vlaamse regering, waar ze voor de hand lag, maar vooral in de federale regering, waar ze minder evident was. Als De Wever en Beke het echt menen met de grote omslag en de correcte uitvoering van de zesde staatshervorming, moeten ze zelf de hand aan de ploeg slaan. Dat niet doen, komt neer op schuldig verzuim.