Zwitsers model kan dienen als pragmatische oplossing voor brexit

Door Pieter Cleppe, vertegenwoordiger van de onafhankelijke denktank Open Europe in Brussel

Einde maart 2019 verlaat het Verenigd Koninkrijk de EU. Vrijdag kwam de Britse regering tot een akkoord om een visie uit te werken over de toekomstige relatie met de EU, die tegelijk ook grenscontroles aan de Noord-Ierse grens kan vermijden na de ‘transitieperiode’ einde 2020. Tot dan behoudt het VK toegang tot de Europese markt, in ruil voor het overnemen van alle Europese regelgeving en toltarieven.

Het brexitplan leidde tot het ontslag van brexitminister David Davis en het voortdurend politiek tumult kan leiden tot de benoeming van een nieuwe premier of zelfs tot een akkoord over een ‘regering van nationale eenheid’ met Labour over brexit. Dat laatste kan wel eens nodig blijken om het huidige plan te kunnen doordrukken.

Het plan van premier Theresa May voorziet om vanaf 2020 enkel de EU-regelgeving voor goederenverkeer en voedselnormen over te nemen en in ruil daarvoor toegang te blijven krijgen voor Britse goederen. Voor dienstverlening, goed voor 80% van de Britse economie, zou het VK vanaf 2021 dan weer afwijken van EU-regelgeving, waardoor het dus de toegang tot de Europese dienstenmarkt zou verliezen. De Britten willen dit verhelpen door de EU er op te wijzen dat het beperken van de toegang van vooral financiële dienstenverleners ook geen goede zaak zou zijn voor de Europese economie.

Toch wil de Europese Unie tot dusver niet van dit plan weten. Vooreerst wil ze de discussie over Noord-Ierland en de toekomstige relatie scheiden. Ze stelt een ‘zone met gemeenschappelijke regelgeving’ voor tussen Noord-Ierland en de Europese Unie. Aangezien Noord-Ierland enkel sommige Europese regels zou moeten overnemen, beschouwt de EU haar oplossing als een eenmalig opsplitsen van de zogenaamde ‘vier vrijheden’ - van kapitaal, goederen, personen en diensten. Een ‘geste’ om grenscontroles te vermijden, omwille van het Noord-Ierse vredesproces.

Rode lap

Dat werkt echter bij de Noord-Ierse Protestanten als een rode lap op een stier en brengt dus de Noord-Ierse vrede net in gevaar, vinden ook de meer gematigde krachten in Londen. Sowieso is May afhankelijk van de stemmen van de Noord-Ierse Protestantse partij DUP in het Lagerhuis.

Die ‘zone met gemeenschappelijke regelgeving’ voor goederen dan maar uitbreiden naar het hele Verenigd Koninkrijk, kan voor de EU echter niet. Ze wil enkel aanvaarden dat het VK alle EU-regels, dus niet enkel die voor goederenverkeer, overneemt, en bovendien dan ook dezelfde toltarieven als de EU oplegt. Zoals Politico het stelde, komt het Europese ‘aanbod’ op het volgende neer: ‘splits het Verenigd Koninkrijk op of word een vazalstaat’.

De EU schermt met argumenten dat flexibiliteit op dit vlak ‘de interne markt zou ondermijnen’. Ook zou aan Britse bedrijven in de praktijk toegang tot de Europese dienstenmarkt worden verleend zonder de Europese dienstenregelgeving na te leven, omdat aan veel goederenimport vaak een dienstverleningscontract vasthangt.

Migratie

Nochtans heeft de Europese Unie al een soortgelijk akkoord gesloten met Zwitserland, in de jaren 1990. Dat was nadat de Zwitsers in 1992 zich bij referendum uitspraken tegen het statuut dat Noorwegen nu geniet: als niet-EU-lid toegang tot de Europese interne markt genieten, maar enkel op voorwaarde dat het alle regelgeving overneemt. Wie kan zich zoiets inbeelden voor Groot-Brittannië, met een economie zo groot als die van de 19 kleinste Europese lidstaten samen? Het zou in de handelsrelatie een enorme politieke onzekerheid inbouwen.

Wel eiste de EU van Zwitserland dat het akkoord zou gaan met vrij verkeer van personen. Sommigen binnen de Britse regering zouden naar verluidt bereid zijn om ‘vrij verkeer van personen ‘in all but name’ te laten voortduren’. Hoge quota zouden bijvoorbeeld grote migratiebewegingen kunnen verhinderen, terwijl normale economische migratie mogelijk blijft.

Het moet gezegd dat slechts twee derde van de grenscontroles te maken hebben met regels in verband met markttoegang. Een derde houdt verband met douanetarieven. Om controles aan de Noord-Ierse grens te vermijden, stelt Teresa May een nieuw systeem voor waarbij het VK de douanetarieven zou innen voor goederen die het VK binnenkomen maar uiteindelijk voor de EU zijn bestemd. Critici zeggen terecht dat zoiets nog nooit is getest en wellicht complex wordt.

Douanetarieven

Ook hier kan het Zwitserse model soelaas brengen. Er is tien keer zoveel personenverkeer en een bijna 40 keer intensere handel tussen Zwitserland - dat eigen douanetarieven heeft - en de EU, als tussen Noord-Ierland en Ierland. Technische oplossingen hebben ervoor gezorgd dat de disruptie aan de grens al bij al beperkt is voor bedrijven, al is dat jammer genoeg minder het geval voor kleinere bedrijven. Daarom stelde de Britse regering voor om kleinere bedrijven dan maar vrij te stellen van al te veel controle, maar dat wil de EU niet. May zou al hebben gesuggereerd om een gemeenschappelijk douanetarief wat langer aan te houden dan tot 2021. Hoe dan ook zal het een tijdje duren eer de Britten er in slagen om handelsakkoorden met de VS, India of Australië af te sluiten.

Die Britse generositeit blijft vooralsnog onbeantwoord. Ongetwijfeld is dat omdat Europese lidstaten op dit moment wel andere katten te geselen hebben. Niettemin zou een brexit zonder akkoord leiden tot het verlies van 1,2 miljoen jobs op het Europese Continent, volgens een studie van de KU Leuven. Groot-Brittannië zou met het verlies van een half miljoen jobs relatief wel zwaarder worden getroffen, maar voor de Vlaamse havens en voor vele grote Europese bedrijven is het van groot belang dat hun productieketens niet in gevaar komen.

De Europese leiders hebben eind juni wel verklaard dat de EU ‘bereid zal zijn haar aanbod opnieuw te overwegen, indien de standpunten van het VK veranderen’. Dat wordt dan wel hoog tijd, want er blijft maar tot ergens in de herfst tijd over voor een politiek akkoord over het vermijden van grenscontroles aan de Noord-Ierse grens, wat nauw samenhangt met de toekomstige handelsrelatie.