Woke is een ernstig debat waard

‘Moet dat nu echt? Zijn er geen serieuzere onderwerpen om over te debatteren dan ‘woke’? Het is een van de kritieken die Bart De Wever na de publicatie van ‘Over Woke’ te horen krijgt. Dikwijls gevolgd door de opmerking dat de N-VA-voorzitter met het oppoken van dit felle maar vage debat een mistgordijn optrekt. Om te verhullen dat zijn partij niet blaakt van gezondheid, misschien hopend om met een samenzweringstheorie over wokers die een ‘zelfvernietigingsoorlog’ voeren tegen ‘de westerse beschaving’ een deel van het naar Vlaams Belang neigende electoraat terug te lokken naar de N-VA-stal.

Het is mogelijk dat zo’n motieven meespelen. Maar ik geloof wel dat De Wever meent wat hij schrijft over het gevaar van ‘woke’. Het bekende filmcitaat - ‘I’m mad as hell and I’m not gonna take this anymore’ - waarmee hij zijn boek begint, drukt een gevoel uit dat ik de afgelopen maanden vaker heb gehoord tijdens debatten over ‘woke’. Antiwoke-ergernis bestaat, en het is niet verkeerd dat een politicus een stem geeft aan wat leeft bij de bevolking, al is dat het overwegend mannelijke, oudere en ‘witte’ deel.

Twijfelachtig zou het zijn als De Wever alleen zijn vaantje naar de antiwokewind zou hangen om stemmen te vangen. Niets is makkelijker dan wat nieuwsjes bijeen te sprokkelen in de rubriek ‘cancelcultuur’ om de ballon van verontwaardiging op te pompen. Stel je voor! Voltaire wordt ergens gecanceld, en David Hume, en godbetert Immanuel Kant, waar gaat het naartoe. Zowat het beste uit de verlichting moet eraan geloven. Zelfs Kuifje gaat op de brandstapel, en ook Jeff Hoeyberghs mag niet meer zeggen wat hij denkt. Dat alles mag natuurlijk worden vermeld, maar zonder context en serieuze duiding leiden zulke anekdotes tot een ‘Zie je wel!’-discussie.

De Wever doet toch iets meer. Hij verwoordt ideeën, wijst op inconsistenties, duidt historische ontwikkelingen aan - zij het stenografisch beknopt en uitermate selectief - en doet wat je van een bijdrage aan het publieke debat mag verwachten: het omzetten van ongearticuleerde gevoelens en losse feiten in een met argumenten gestaafd betoog. Er zijn serieuze gaten in zijn betoog. Het hoofdstukje over de ‘neoliberale ontsporing’ is niet veel meer dan een geheugensteuntje voor eigen gebruik. Maar het boek bevat zeker ook argumenten.

Wokers en antiwokers

Ik ben benieuwd hoe De Wevers boek zal worden onthaald. Ik bedoel dan niet of het op applaus of boegeroep wordt onthaald. Wat ik me afvraag, is of het zal worden gelezen als een bijdrage tot een maatschappelijk debat. De eerste tekenen zijn niet gunstig. Het ziet ernaar uit dat sommigen, de mensen die De Wever ‘wokers’ noemt, vooral reageren met gefronste wenkbrauwen, opgetrokken schouders en diep gezucht, of in het beste geval aanvoeren dat De Wever het over niets heeft en spoken ziet. Anderen, de antiwokers, zullen breed lachend de auteur om een handtekening vragen en een selfie nemen. Geen van beide reacties leidt tot een ernstig maatschappelijk debat.

Er zijn, vrij naar de Duitse sociologe Alexandra Schauer, drie soorten debatten: gezapige, levendige en onmogelijke. Alleen levendige debatten doen ertoe, de andere twee zijn schijndebatten. Gezapige debatten doen zich voor onder gelijkgezinden: niemand luistert echt, maar er is alom geknik. Iedereen is het op voorhand eens. Onmogelijke debatten zijn schijndebatten tussen gezworen tegenstanders. Zulke debatten produceren veel decibels, maar geen betekenis. Als de ander spreekt, hoort men geen argumenten maar gezwets.

Levendige debatten zijn gesprekken tussen mensen met verschillende gevoeligheden en inzichten, met een verschillende kijk op de zaken, met een verschillend taalgebruik. Maar ze blijven de illusie koesteren dat ze, als ze tijd genoeg zouden hebben om al hun inzichten uiteen te zetten in een taal die de ander begrijpt, misschien wel een consensus kunnen bereiken. Of, als dat niet het geval is, tenminste toch tot het besef komen dat er iets waar, waarachtig of waardevol kan schuilen in wat de ander zegt.

Levendige debatten zijn gedachtewisselingen tussen mensen die aannemen dat ze van elkaar kunnen leren. ‘Der ander könnte recht haben’, zei de filosoof Gadamer. De ander kan gelijk hebben. Het is die, door en door democratische, veronderstelling die de maatschappelijke openbaarheid levend houdt. Hoe zou het zijn als we het gehakketak over ‘woke’ herbekijken als een groot en moeizaam leerproces?

Ik kijk al uit naar een levendig debat tussen de Antwerpse burgemeester en de Antwerpse rector, die in ‘Over woke’ een formidabel historicus wordt genoemd maar ook de aanstoker van een woke heksenjacht. Me dunkt dat daar iets uitgepraat moet worden. Ik wil gerust modereren.