Weg naar een ‘mooier' Turkije ligt bezaaid met hindernissen

De teerlingen zijn geworpen in Istanboel, het hevig kloppende hart van Turkije. President Recep Tayyip Erdogan van de regerende partij AKP had zijn hand overspeeld door de uitslag van de vorige gemeenteraadsverkiezingen in de metropool aan de Bosporus te laten annuleren. De nederlaag van de AKP bij de nieuwe verkiezingen is zijn nederlaag. De oorzaken zijn welbekend: een economie in crisis, maar vooral de arrogantie van de macht. Onder Erdogan verkeert de Turkse democratie in zware ademnood. Nu komt daar - vooralsnog op lokaal vlak - een uitdager die haar weer zuurstof wil geven. Imamoglu van de Republikeinse Volkspartij (CHP) belichaamt voor de naar vrijheid snakkende Turken de toekomst.

Erdogan heeft de Turken tegen elkaar opgezet. De vijanden zijn voor hem en voor de helft van alle Turkse kiezers nog altijd de Koerdische nationalisten, de seculier ingestelde kemalisten (de aanhangers van Kemal Atatürk, de stichter van de republiek), de alevieten (een aparte stroming in de islam) en de gülenisten (de genadeloos opgejaagde volgelingen van de prediker Fethullah Gülen). Ook op Imamoglu projecteerde Erdogan dat vijandbeeld: de kandidaat van de CHP voor het burgemeesterschap van Istanboel zou een ‘crypto-Griek’ zijn. Erdogan doelde met de racistische uitschuiver op de herkomst van Imamoglu. Hij komt uit Trabzon, een gebied in het noordoosten van Turkije waar tot voor honderd jaar de Pontische Grieken woonden.

Erdogan vergat wel even dat in Istanboel honderdduizenden mensen uit die regio wonen, die zich beledigd voelen door zijn insinuaties. Uit wanhoop over de ongunstige opiniepeilingen begon hij de Turkse Koerden weer het hof te maken. Ook van hen leven miljoenen in Istanboel. Maar ook zij zijn niet vergeten dat Erdogan de aanhangers van de pro-Koerdische partij HDP altijd weer als ‘terroristen’ verdacht maakte. Geen wonder dat de HDP haar achterban opriep om voor Imamoglu te stemmen.

Angst

De oppositiekrachten hebben in Istanboel de rangen gesloten. De vraag is of ze dat blijven doen, bijvoorbeeld bij de volgende parlementsverkiezingen in 2023 - als die al niet vervroegd worden. Imamoglu bracht tijdens zijn verkiezingscampagne een verhaal van hoop en verbinding. ‘Alles wordt weer mooi.’ Met die slogan kwam hij tegemoet aan het verlangen van veel Turken naar betere tijden, naar een einde aan de onrust en de angst die het land in hun greep houden. Alle groepen die zich buitengesloten voelen of vervolgd worden, konden zich optrekken aan het inclusieve verhaal van Imamoglu. Zelfs de vrome soennieten die voor Erdogan stemmen, want Imamoglu steekt zijn geloof niet onder stoelen of banken.

Ook dat is nieuw in de CHP. De partij van de republiekstichter heeft met haar elitair en streng seculier karakter altijd al de vrome Turken gekwetst of klein gehouden, tot Erdogan hen weer een stem gaf. Dat is zijn historische verdienste. Maar eens aan de macht draaide hij de rollen om. Op de oppositiebanken van het parlement kon de CHP ondanks haar 25 procent weinig doen tegen het autoritaire beleid waarmee Erdogan Turkije omvormde tot een moreel-conservatief land.

De CHP beschikte tot nu niet over bezielende figuren. Daar komt met Imamoglu misschien verandering in. Net zoals Erdogan ooit de politieke islam een dynamischer elan gaf, kan Imamoglu de seculiere krachten losrukken uit hun dogmatische vervreemding van het volk. Dat hij zijn carrière - net zoals Erdogan 25 jaar eerder - start in Istanboel, de financiële motor van Turkije, kan tellen als symbool. Wie er aan het stuur zit, heeft veel economische en politieke hefbomen in handen.

Bij de verkiezingen van 31 maart had Imamoglu 14.000 stemmen op voorsprong, nu 800.000. Met dit groter draagvlak wordt hij misschien de kandidaat van de oppositie bij de nationale verkiezingen. Hij mag niet de fout van Erdogan maken door uit te sluiten, maar moet alle culturele en levensbeschouwelijke groepen zien te verenigen in een project voor een pluralistisch Turkije. De uitdagingen zijn groot, de gevaren niet minder. Erdogan likt zijn wonden. Zijn politiek einde mag dan wel een kwestie van tijd zijn, intussen kan hij nog altijd roet in het eten gooien. De weg naar een mooier Turkije - zoals de slogan van Imamoglu luidt -, is nog met veel hindernissen bezaaid.