Wat Trump-stemmers ons leren over de werknemersblues

In de jaren 90 bestudeerde de Amerikaanse sociologe Arlie Hochschild typische jobs met een soort tweedehandsimago. Ze pleitte toen voor meer erkenning van emotionele arbeid, vooral in sectoren zoals de zorg.

Vandaag stelt Hochschild dat als werknemers datzelfde tweedehandsgevoel ervaren, ze gevoeliger worden voor populistische leiders zoals Donald Trump. Ze heeft het niet zozeer over de zorgberoepen - die hebben doorgaans een uitgesproken Democratisch profiel - maar eerder over pragmatische beroepen waar resultaten, ‘dingen’ en klassieke techniek belangrijk zijn. Denk aan blue-collar workers, maar ook aan bedrijfsleiders, ingenieurs, technische, financiële en salesprofielen: de doeners. Hun aandeel is zeer groot in het Trump-kamp.

Bij de Democraten zien we dan weer meer sociale, creatieve of academische beroepen. Beroepsprofielen waarbij de resultaten veel vager zijn. Zij worden de denkers of dromers van de arbeidsmarkt genoemd.

Het gevoel van ‘stolen pride’ ontstaat vooral bij de doeners. Ze voelen zich overgeslagen. Ze ervaren dat anderen - lees: minderheden en kansengroepen - voorrang krijgen, terwijl hun eigen zorgen genegeerd worden. Trump zien ze als iemand die die gevoelens van frustratie en gestolen arbeidstrots begrijpt en benoemt.

Hochschild introduceert ook het concept van de trotsparadox. In de Verenigde Staten is succes de heilige graal, en volgens de Republikeinse visie bereik je dat bij voorkeur als individu. Wie slaagt, schrijft dat toe aan eigen inspanningen. Falen wordt daarentegen gezien als persoonlijke schuld: je hebt simpelweg niet hard genoeg gewerkt. Mensen schamen zich en voelen zich losers. Trump boort die structurele schaamte aan met zijn retoriek en roept op te allen tijde de rug te rechten.

Jobonzekerheid

Wat betekent dat voor België en Europa? Gedeukte job- en loopbaantrots is ook hier bittere realiteit. De recente faillissementengolf, zoals bij Van Hool, Bristol en Tupperware, deed een recordaantal van meer dan 27.000 jobs verloren gaan in België.  

Die golf van jobonzekerheid voedt wat sociologen dalingsangst of werknemersblues noemen: een emotionele zwaarte die aanleiding geeft tot polariserende gedachten en praktijken. Hoewel minder uitgesproken dan in de VS, zien we ook in België een kloof tussen doeners en dromers. Denk aan de hardwerkende arbeider met ruwer taalgebruik versus de 'belerende' manager, kenniswerker of progressieve woke denker. Tegelijk bestaat in de Europese context in se meer vruchtbaar DNA om die blues in de kiem te smoren.

Drie concrete remedies tegen de werknemersblues:

1. Herwaardeer gewoon werk en gewone loopbanen

Ook in onze samenleving wordt succes vaak gemeten aan de hand van uitzonderlijke prestaties. De nadruk ligt op zichtbare loopbaanmijlpalen, zoals promoties, persoonlijke onderscheidingen en innovatieve projecten. Toch bestaat er een stille meerderheid van werknemers in ‘gewone’ beroepen of met ‘gewone’ loopbanen. Die staan zelden in de schijnwerpers, maar vormen mee de ruggengraat van onze samenleving. Het erkennen van die bijdragen, in organisaties en in het maatschappelijke discours, is essentieel om een gevoel van trots te behouden.

2. Benadruk collectieve trots

De trotsparadox legt een zware last op werknemers. Hij creëert een cultuur waarin persoonlijke verantwoordelijkheid overgewaardeerd wordt en de waarde van samenwerking onderbelicht blijft. Collectieve trots benadrukt dat het niet alleen gaat om wat een individu bereikt, maar ook om wat hij of zij bijdraagt aan het geheel. Door collectieve trots te omarmen wordt de destructieve werking van de trotsparadox verminderd en ontstaat een inclusieve werkcultuur waarin werknemers zich gezien en gewaardeerd voelen.

3. Hanteer een brede kijk op loopbanen

Het gevoel van ‘stolen pride’ ontstaat als werk wordt gezien als de enige bron van trots en identiteit. In het Europese discours over werk en loopbanen gaat vaak meer aandacht naar balans en diversiteit in levensinvulling. Door werk als een onderdeel van een breder palet aan persoonlijke bijdragen te zien worden werknemers weerbaarder en minder afhankelijk van werk voor hun zelfwaarde.

Europa heeft een unieke kans om een ander narratief over werk te creëren. Een verhaal waarin trots niet exclusief gebaseerd is op individuele prestaties of werk als primaire bron van identiteit. Door samenwerking te omarmen, het belang van ‘gewoon’ werk te erkennen en loopbanen breder te bekijken bouwen we aan meer duurzame en realistische werkculturen. Met dank aan de Trump-stemmers om ons daarvan definitief te overtuigen.