Von der Leyen staat voor lastige evenwichtsoefening over economische veiligheid

De Europese Commissie stelt haar Economic Security Strategy voor. In een geopolitiek klimaat waarin economische afhankelijkheden een wapen zijn en de economische grootmachten de export van kritische technologie blokkeren of de import van consumptiegoederen zwaarder taxeren, komt de aankondiging van die strategie niet onverwacht.

In de Europese politieke besluitvorming gaat veel overleg vooraf aan een wijziging in het beleid, waardoor de implementatie niet voor meteen is.

Bovendien zijn veel maatregelen ter ondersteuning van de economische veiligheid, zoals exportcontroles en mechanismen voor het screenen van buitenlandse investeringen, een bevoegdheid van de lidstaten en niet van Europa. De Europese strategie moet altijd nog vertaald worden in nationale regelgeving.

Terwijl een strategie zonder beleid niet meer dan een droom is, durf ik te dromen van een heldere strategie met een duidelijk signaal. Een signaal dat de Europese Unie haar economische veiligheid serieus neemt en zich niet buiten spel laat zetten door de twee dominante geopolitieke grootmachten, de Verenigde Staten en China.

Minister

Terwijl die landen nooit bij naam genoemd worden, werden veel recente maatregelen duidelijk ontwikkeld met China in het achterhoofd. Niet toevallig zijn in landen als Australië al stappen genomen in de ontwikkeling van een economisch veiligheidsbeleid. Japan heeft sinds mei 2022 een verregaande Economic Security Promotion Act, het begrip is er zo geïnstitutionaliseerd dat zelfs een minister van Economische Veiligheid is aangesteld.

Zo’n vaart zal het in de Europese Unie niet lopen, maar het is toch een duidelijke koerswijziging. Van een ongebreideld geloof in een vrijemarktsysteem met geglobaliseerde aanvoerketens en een sterke interne markt naar een beleid waarbij we de openheid van onze economie willen behouden en onze ‘open strategische autonomie’ willen bewaren. ‘As open as possible, as closed as necessary.’

Voorzitster van de Europese Commissie Ursula von der Leyen wacht een moeilijke, drieledige evenwichtsoefening. Om het met de woorden van haar voorganger Jean-Claude Juncker te zeggen: ze moet erop toezien dat de strategie leidt tot ‘protection without protectionism’. Het gevaar bestaat dat sommige landen het argument van nationale veiligheid gebruiken als een schaamlapje voor protectionistische maatregelen. De lijn tussen protectionisme en protectie zal soms dun zijn, maar moet daarom streng bewaakt worden.

Daarnaast moet een evenwicht gevonden worden tussen het verstevigen van onze concurrentiepositie tegenover externe partners en het vrijwaren van onze interne markt. Die wordt sinds de oprichting van de Europese Unie sterk beschermd door regels die de interne concurrentie negatief kunnen beïnvloeden. Een vrije interne markt zit in ons Europese DNA. We hebben strikte staatssteunregels om te vermijden dat de grotere lidstaten hun bedrijven meer kunnen steunen ten nadele van de kleinere landen.

Andere regels

Dat nobel doel wordt de jongste tijd vaker in vraag gesteld. Onze handelspartners spelen het spel soms volgens andere regels, waardoor hun bedrijven subsidies krijgen en een concurrentievoordeel hebben tegenover onze bedrijven. Om dat te vermijden is er sinds januari van dit jaar een Foreign Subsidies Regulation van kracht. Met dat instrument kan de Europese Unie een antwoord bieden op de verstoring van de concurrentie door subsidies van niet-EU-landen en een gelijk speelveld creëren.

De Foreign Subsidies Regulation en het door de Commissie voorgestelde ‘anti-coercion instrument’, dat de lidstaten toelaat zich beter te wapenen tegen economische dwang van derde landen, zijn eerder defensief. De nieuwe strategie zal ook een evenwicht moeten vinden tussen die defensieve en eerder offensieve instrumenten. Want als de Europese Unie haar tanden wil laten zien, moet ze meer offensieve instrumenten in haar toolbox opnemen. De lidstaten kunnen met die instrumenten hun economie weerbaarder maken, door onze kritische infrastructuur en technologie te beschermen.

Von der Leyen staat niet alleen een grote evenwichtsoefening te wachten in het vertalen van de strategie naar het beleid. Ze moet ook een brug bouwen tussen de lidstaten, die elk een eigen invulling hebben van het begrip ‘vrije markt’.