Verontwaardigingsdiplomatie lost de oorlog niet op

Verontwaardigingsdiplomatie, het begrip werd me vanuit diplomatieke kringen aangereikt. ‘Het is wat we vandaag doen. We vergaderen, en we veroordelen.’ Dat heeft allemaal een functie in het diplomatieke proces. Er wordt onder andere verwezen naar de walk-outs van diplomaten toen Rusland het woord nam in de VN Mensenrechtenraad. Het moest visueel het isolement van Rusland in de internationale gemeenschap onderstrepen. Het was de veruitwendiging van een terechte veroordeling van de Russische invasie in Oekraïne door het Westen.

Maar in dezelfde diplomatieke kringen hoor je steeds vaker vragen rijzen over de houdbaarheid van die aanpak, en de afwezigheid van een strategie om met dit revisionistische Rusland om te gaan. Daar zitten ongemakkelijke waarheden tussen. Doordat we zware wapens sturen is de inzet voor Rusland aanzienlijk verhoogd. De tanks en de zware artillerie leiden ertoe dat ook West-Oekraïne onveiliger wordt, want Rusland valt spoorlijnen aan.

Er is nog een andere soort verontwaardiging. De verontwaardiging met betrekking tot escalatie. Ook die is terecht. Je hoort ze steeds vaker bij burgers. De vrees voor onbedoelde escalatie van het conflict, de aantasting van de koopkracht door de oorlog, die wordt verergerd door niet altijd effectieve sancties.

De uitweg uit de normatieve normen waarin de verontwaardiging veelal wordt geformuleerd, ligt in een realistische middenweg die strategisch denken centraal stelt. Het vergt een ander tijdsbesef en referentiekader: niet denken in weken, maar in maanden, misschien zelfs jaren, en beseffen dat de oorlog in Oekraïne een onderdeel is van een veel grotere systeemcrisis.

Katalysator

De Russische minister van Buitenlandse Zaken Sergej Lavrov stelde in de Turkse stad Antalya dat Rusland vecht voor zijn toekomstige plaats in het wereldsysteem. Maar dat geldt ook voor ons. Oekraïne is als een katalysator die mee kan bepalen in wat voor een wereld we terechtkomen. De Amerikaanse president Joe Biden omschreef het als ‘een nieuwe mondiale strijd tussen autocratie en democratie’. Maar de waarheid is eerder geopolitiek. Zal Europa opnieuw het strijdtoneel van externe machten worden, of zal het mee een andere wereld kunnen vormgeven? En hoe zien de machtsverhoudingen eruit?

In het strategisch denken zijn conflicten onderdeel van een langetermijnproces. Centraal staan veiligheidsbelangen, economische welvaart, maar ook waarden. Het hoogste goed is de beveiliging van het eigen territorium. Vandaar dat een strategische stabilisering en indamming van de oorlog in Oekraïne bovenaan op de agenda moet staan. Er dreigt nu spill-over of onbedoelde neveneffecten.

Want de doelen zijn niet duidelijk, en ze verschuiven. Waarvoor vechten we? Gaan we voor het terugdringen van Rusland tot de situatie van voor 24 februari, of gaan we voor het heroveren van de Donbas en de Krim? De Amerikaanse minister van Defensie Lloyd Austin ging op 26 april tijdens een NAVO-vergadering in Ramstein een stapje verder. Hij had het over Rusland zo verzwakken dat het nooit nog in staat is een dergelijke actie te ondernemen. Dat ruikt naar een ‘regime change’, waarbij het Kremlin naar een existentiële crisis geduwd wordt. Is het Amerikaanse overmoed?

Als het alles of niets wordt, zal Moskou zich daarnaar gedragen. Washington heeft makkelijk spreken, want de gevolgen zijn voor Europa. De westerse doelen expliciet maken, is essentieel. Ze bepalen mee de politieke en militaire bandbreedte van Kiev en Moskou. Het militair heroveren van de Donbas en de Krim lijkt minder realistisch. Kiev zou beter aangeven hoe in Oekraïne de minderheden een plaats zullen krijgen, met juridische checks-and-balances. Verduidelijken hoe een nieuw Oekraïne eruit moet ziet, kan een dialoog op gang brengen.

Maar niemand wil praten. Beide kanten besloten dat wapengekletter in de Donbas de krachtsverhoudingen zal bepalen. Iedereen verliest daarbij, omdat de inzet te hoog geworden is. Verontwaardigingsdiplomatie alleen brengt geen oplossingen. Integendeel.