Tanks of sociale zekerheid? Een onmogelijk dilemma

Erst kommt das Fressen, dann kommt die Moral. Het zou een favoriet spreekwoord van Maria-Theresia (1717-1780) geweest kunnen zijn. De Oostenrijkse keizerin, een realpolitiker avant la let­tre, was moeder van 16 kinderen en heerser over de Oostenrijkse Nederlanden. Ze stond voor veiligheid en welvaart in onze contreien en was een van onze beste bezetters ooit. Afgelopen week stelde NAVO-baas Mark Rutte ons eigenlijk dezelfde vraag: Fressen oder Moral?

Rutte deed een opmerkelijke oproep aan de Europese NAVO-lidstaten: begin aan jullie structurele transformatie tot een 'oorlogseconomie'. De norm die hij daarbij hanteerde, baseerde hij op die van vijand Rusland. De Russen plannen omgerekend 119 miljard euro aan investeringen in defensie, goed voor zo'n 7 procent van het Russische bruto binnenlands product. Europa moet volgens Rutte meestappen in die defensierace, want Rusland bereidt zich niet alleen voor op een langdurige oorlog met Oekraïne. Het kijkt ook naar strategische confrontaties met het Westen.

Het vraagstuk overstijgt de doordeweekse budgettaire rekenkunde. Zelfs als België maar de helft zou doen van wat Rutte voorstelt, moeten wij 20 miljard euro extra in defensie investeren. Structureel, elk jaar opnieuw. De zoektocht van formateur Bart De Wever (N-VA) naar 20 miljard euro om de begroting te saneren lijkt niet te vlotten. De inspanning die Rutte oppert, verzwaart die opdracht met nog eens tientallen miljarden. Een schier onmogelijke opdracht.

De Belgische federale begroting is goed voor een dikke 100 miljard euro, waarvan meer dan de helft naar sociale zekerheid gaat (pensioenen, gezondheidszorg, werkloosheid). Het resterende deel wordt opgeslokt door essentiële taken zoals politie en justitie, die vandaag al op hun tandvlees zitten.

Rutte zegt dus eigenlijk tegen België: 'Wat willen jullie? Veiligheid of jullie sociaal model behouden? Beide lukt niet.' Die vraag valt niet niet te beantwoorden. Defensie gaat over ons overleven. Onze sociale zekerheid is minstens even existentieel. Het Europese Rijnlandmodel - dat we sinds de Tweede Wereldoorlog zorgvuldig hebben opgebouwd - was niet alleen een economisch succes. Het is ook de hoeksteen van sociale stabiliteit en democratisch vertrouwen.

Radicale keuze

Europa is Amerika niet, maar het oude continent is voor zijn veiligheid wel compleet afhankelijk van de VS. Amerika spendeert jaarlijks bijna 800 miljard dollar aan defensie, goed voor 13 procent van het federale budget van de VS. De Amerikaanse sociale zekerheid schiet daar echter bij in. Amper 22 procent van het federale budget gaat naar sociale uitgaven. Een pak minder dan in West-Europa.

Europa vormt de enige uitweg uit deze onmogelijk keuze. Dat klinkt als een platitude, maar dat is het geenszins. Een radicale keuze dient zich aan: defensie weghalen bij de lidstaten en volledig op Europees niveau te tillen. Geen enkele regeringsleider in de EU lijkt daar vandaag toe bereid. Toch is het de enige oplossing als we willen voldoen aan de Rutte-norm (of zelfs maar de helft ervan).

Defensie-obligaties

Momenteel spenderen de Europese NAVO-landen samen meer dan 250 miljard euro aan defensie, bijna een derde van de Amerikaanse uitgaven. Alleen Europa heeft de fiscale kracht om door de uitgifte van defensie-obligaties het Europese defensiebudget op korte termijn te verdubbelen.

Alleen de EU heeft de schaalvoordelen waardoor we met minder euro's meer defensiecapaciteit kunnen creëren. Weg van de talloze overlappingen tussen de lidstaten, komaf makend met de ontelbare wapensystemen in Europa. De cijfers zijn genoegzaam bekend: 16 soorten tanks, 20 soorten gevechtsvliegtuigen, bijna 30 types fregatten. De inefficiëntie en verspilling is enorm.

Alleen Europa kan - dankzij zijn hefboom van de interne markt - bouwen aan een Europese defensie-industrie. Vandaag verdwijnt Europees belastinggeld grotendeels in de Amerikaanse zakken van onder meer Lockheed Martin en Boeing. Als we willen dat Europese uitgaven ook tot Europese groei en jobs leiden, zullen de 27 defensiemarktjes tot één Europese markt moeten samensmelten.

Het einddoel kan niet anders zijn dan één Europees leger. Dat is nog ver verwijderd, maar we moeten vandaag al wel aan de weg ernaartoe timmeren. Want voor Europeanen is kiezen tussen defensie en sociale zekerheid zoals de ezel van Buridan die niet kan kiezen tussen twee hopen hooi - ze zijn beide even aantrekkelijk. De ezel kiest uiteindelijk niet en sterft van de honger.