Piepergate is voorproefje van wat Von der Leyen te wachten staat

Zeven weken zijn we verwijderd van de Europese verkiezingen, die tussen 6 en 9 juni in de hele Europese Unie worden georganiseerd. Nederland geeft traditioneel de aftrap, want onze noorderburen trekken altijd op woensdag naar de stembus. Even traditioneel zijn de Italianen de hekkensluiters: hun stembureaus gaan zondag pas om 22 uur dicht. Tot dan is het wachten om te weten wie de echte winnaars en verliezers van deze rechtstreekse verkiezing van het Europees Parlement zijn.

Eén slachtoffer kennen we wel al. Zijn naam is Markus Pieper en sinds enkele weken zit zijn politieke loopbaan er onverwacht op. Zijn vooruitzichten waren nochtans rooskleurig. Als Duits Europarlementslid voor de CDU was hij geen kandidaat voor een nieuwe termijn. In de plaats had zijn partijgenote Ursula von der Leyen hem als kmo-gezant aan boord van de Commissie gehesen. Dat lucratieve mandaat zou op 16 april starten, maar even voordien gaf Pieper er zelf de brui aan. Commissievoorzitter Von der Leyen kwam in een kleine maar hevige storm terecht en uiteindelijk weigerde Pieper zelf zijn benoeming.

Politieke tegenstrevers maakten veel misbaar over het feit dat het louter om een partijpolitieke aanstelling zou gaan. Maar op zich is dat niet ongewoon. Politici kunnen vrij hun eigen medewerkers kiezen, doorgaans op basis van ideologische affiniteit en politieke expertise. De leden van de Europese Commissie hebben daar hun kabinetten voor, al zijn die gelukkig niet zo omvangrijk als bij regionale of federale ministers en zijn er beperkingen op het vlak van nationaliteit. Een Belgische commissaris kan zijn kabinet niet bevolken met alleen maar landgenoten. Per slot van rekening oefent die commissaris een Europees politiek mandaat uit.

Commissarissen hebben bovendien de mogelijkheid experts aan te stellen naast het eigen kabinet. Dat kan zelfs buiten de eigen beleidsportefeuille. De viroloog Peter Piot is al sinds de coronacrisis speciaal adviseur van Von der Leyen, naast de voor gezondheid bevoegde commissaris en haar politiek kabinet. De hele lijst van speciale adviseurs is net zoals de samenstelling van de politieke kabinetten eenvoudig terug te vinden op de website van de Europese Commissie.

Wel frappant is dat Von der Leyen aan het einde van deze legislatuur plots een expert kmo-beleid nodig heeft. Ze beantwoordt daarmee de kritiek vanuit de Europese Volkspartij (EVP) - haar eigen politieke familie - dat te veel aandacht is gegaan naar grote ondernemingen. Tegelijk is het ook een bekentenis dat die kritiek blijkbaar terecht is en er tot dan geen of onvoldoende expertise en aandacht was in haar kabinet, bij haar speciale adviseurs en in de hele Commissie.

Tegelijk waren die kmo’s toch niet belangrijk genoeg om er een wissel voor door te voeren op haar eigen kabinet of alsnog een speciaal adviseur aan te stellen. Nee, om de kmo-gezant over het mandaat van de huidige Europese Commissie te tillen (want dan vervallen alle contracten met kabinetsmedewerkers en speciale adviseurs) was een vacature nodig. Uit die sollicitatieprocedure kwam Pieper pas als derde uit bus, nota bene na twee interne vrouwelijke kandidaten. Toch stelde Von der Leyen, de eerste vrouwelijke voorzitter van de Europese Commissie, hem aan. Niet verwonderlijk dat dat als een boemerang terugkeerde.

Moeilijke verhoudingen

Het is niet de eerste keer dat Von der Leyen in een storm terechtkomt. Het is wel de eerste keer dat ze bakzeil haalt. Dat heeft natuurlijk alles te maken met de Europese verkiezingen. Ze is kandidaat om zichzelf op te volgen als Commissievoorzitter, en is daarom de spitzenkandidaat van de EVP. Hoewel ze geen kandidaat is in haar eigen lidstaat en dus niemand op haar kan stemmen, is ze wel het boegbeeld van de belangrijkste politieke familie in Europa.

Als Commissievoorzitter heeft ze veel krediet verworven, zeker bij de lidstaten. Met het Europees Parlement zijn de verhoudingen recentelijk veel moeilijker geworden. Zelfs in haar eigen partij kan Von der Leyen niet op unanieme steun rekenen. Dat weten haar tegenstrevers ook, zodat elk misstap maximaal wordt uitgebuit. In volle campagne kan geen enkele politicus zich een misstap veroorloven. Daarom is Pieper opgeofferd. Alle potentiële obstakels moeten tijdig uit de weg worden geruimd, zodat Von der Leyen geen enkele kans mist om voorzitter te kunnen blijven.

Dit schandaaltje is een voorproefje van wat haar de komende weken en maanden te wachten staat. Op de steun van de hoofdsteden kan Von der Leyen wellicht rekenen. En iedereen gaat ervan uit dat de EVP de grootste fractie blijft in het Europees Parlement. Ze heeft dus uitzicht op een verlengd verblijf op de bovenste verdieping van het Berlaymontgebouw.

Maar voor ze opnieuw van start kan gaan, moet ze een geheime stemming overleven in het Parlement. Die belooft bijzonder nipt te worden. In ruil voor steun zal Von der Leyen veel toegevingen moeten doen aan de pas verkozen Europarlementsleden. Ze kan dus beter niet ook nog eens de rekening voor Piepers aanstelling gepresenteerd krijgen. Tot aan de geheime stemming is het ieder voor zich en hoeft Von der Leyen niet op gratis geschenken te rekenen. Die politieke machtsstrijd is op zich al spannend genoeg.