Oplossing voor minderheidsaandeelhouders ligt voor het grijpen

De beurswaakhond FSMA trok onlangs aan de alarmbel over het gebrek aan bescherming van minderheidsaandeelhouders. Kleine beleggers in beursgenoteerde ondernemingen klagen al lang dat ze juridisch niet sterk staan als een conflict met een meerderheidsaandeelhouder losbarst, bijvoorbeeld over een overname, een beursexit, de verkoop van activa of de manier waarop een onderneming wordt bestuurd. De FSMA stelt daarom een versterking van haar wettelijk arsenaal voor.

Dat is ook nodig, bleek onlangs uit een ontluisterend arrest in de zaak-Nyrstar, waarbij kleine aandeelhouders mogelijk benadeeld werden bij de omstreden overname door de grondstoffentrader Trafigura in 2019. Justitie stelde in het arrest uitdrukkelijk dat ze niet over de capaciteiten beschikt om dergelijke zaken te onderzoeken.

Daarom moet het op zijn minst mogelijk zijn dat minderheidsaandeelhouders zelf actie ondernemen. Nederland wijst de weg hoe dat kan.

Bestuurders van een vennootschap worden benoemd door de meerderheidsaandeelhouder(s). Maar wat als die bestuurders handelen in strijd met het belang van de vennootschap - ten voordele van de meerderheidsaandeelhouder - en de rechten van de minderheidsaandeelhouder worden miskend? Omdat de meerderheid beslist, stelt de raad van bestuur uiteraard geen vordering in.

Alleen op papier

Voor dat soort situaties werd de minderheidsvordering bedacht, waarbij de kleine aandeelhouder voor rekening van de vennootschap vordert. De wereldkampioen daarin is de Amerikaanse staat Delaware, de bakermat van bijna 2 miljoen vennootschappen en meer dan 50 procent van alle beursgenoteerde ondernemingen in de VS.

Ook in ons recht bestaat een minderheidsvordering. Althans op papier, want in de praktijk blijft ze dode letter. De kleine aandeelhouder moet namelijk alle kosten om de vordering in te stellen, dragen. En de eventuele opbrengst gaat niet naar hem, maar naar de vennootschap. Lees: de meerderheidsaandeelhouder. Voor de minderheidsaandeelhouder zijn er dus alleen lasten, geen lusten. Zo werkt het uiteraard niet.

Ook juridisch is de afwezigheid van een effectieve minderheidsvordering niet houdbaar. Op 1 januari 2025 trad het nieuwe aansprakelijkheidsrecht in werking, waardoor elke derde, zoals een contractpartij, bestuurders persoonlijk aansprakelijk kan stellen voor hun fouten bij transacties door de vennootschap. Hoe kunnen we dan verantwoorden dat minderheidsaandeelhouders van een reëel verhaal verstoken blijven?

David tegen Goliath

Op het eerste gezicht ligt de oplossing voor de hand. Laat de opbrengst van de succesvolle vordering toekomen aan de minderheidsaandeelhouder. Klinkt sympathiek. David tegen Goliath. Maar het is niet evident. Een vennootschap heeft namelijk niet alleen aandeelhouders, maar ook schuldeisers. Zij krijgen voorrang om aanspraak te maken op het vermogen van de vennootschap. Een faire deal is dat zowel de opbrengst als de kosten voor de vennootschap zijn.  

Het Nederlandse enquêterecht geeft het goede voorbeeld. Slaagt de vordering, dan kunnen de kosten worden verhaald op de bestuurders. Slaagt ze niet, dan blijven ze ten laste van de vennootschap. Alleen als de minderheidsaandeelhouder misbruik heeft gemaakt van die mogelijkheid, draait hij zelf op voor de kosten.

Die kleine wettelijke ingreep kan onze minderheidsvordering omturnen van een papieren tijger tot een gratis stimulans voor corporate governance en ondernemerschap. Elke dag talmen heeft grote maatschappelijke kosten. De afwezigheid van een effectieve minderheidsvordering werpt haar schaduw vooruit. Want wie weet dat geen controle mogelijk is, maakt daar sneller misbruik van.